بیگ بنگ: نخستين وظيفه اخترشناسان، توصيف خواص فيزيكي، سيماي ظاهري و حركت سيارات و اقمار آنهاست. اما اين فقط زيربناي پرسش‌هايي است كه درباره‌ي منشأ و تكامل اين اجرام، شرايط حاكم بر تشكيل آنها و فرايندهايي است كه سبب تغيير آنها مي‌شود.

قسمت اول: سيارات منظومه شمسي

ضمن مطالعه‌ي 8 سياره ، اقمار شناخته شده و تعداد بسيار زيادي اجرام كوچكتر كه خورشيد را دور مي‌زنند، چند نظريه‌ي پيشنهادي درباره‌ي منشأ آنها وجود دارد. اولين نظريه، حاكي از آن است كه سيارات در فواصلي بسيار دورتر از فواصل امروزي‌شان تشكيل شده‌اند و بعدها خورشيد آنها را به‌طور تصادفي گير انداخته است. اين نظريه‌ را مي‌توانيم نظريه‌ي گيراندازي تصادفي بناميم. بنابر يك نظريه‌ي ديگر، خورشيد زماني از نزديكي ستاره‌ ديگري عبور كرده و بر اثر گرانش متقابل، نوار طويلي از ماده به هنگام عبور آنها جدا شده است. سپس سيارات از ماده‌ي موجود در نوار خورشيد به وجود آمده‌اند. اين نظريه‌ را نظريه‌ي برخورد گفته‌اند.

اما براساس نظریه ای قابل قبول تر، وقتي خورشيد از تراكم يك ابر گازي عظيم به‌وجود آمد، چرخش آن سريع‌تر و سريع‌تر شد و قرص مسطحي از ماده‌ي اطراف هسته‌ي آن برجاي ماند كه سيارات از اين ماده تشكيل شده‌اند. اين نظريه‌ي سحابي كه خورشيد و سيارات آن را از منشأ مشتركي مي‌داند، تغييرات زيادي كرده است. يك نظر اين است كه نخست حلقه‌هايي از ماده تشكيل شده و سرانجام هرحلقه به يك سياره تبديل شده است. نظر ديگر اين است كه ابتدا توده‌هاي متراكم‌ كوچك‌تر (گره‌ها يا برآمدگي‌هايي) در قرص مسطح به‌وجود آمده و سپس هر سياره از به هم پيوستن بسياري از اين گره‌ها تشكيل شده است. اين سيارات در حال تشكيل را پيش‌سيارات ناميده‌اند.

البته بايستي گراني يا ثقل را به منزله يك نيروي بنيادي ربايش متقابل تلقي كرد كه ميل دارد توده‌هاي متراكم كوچك‌ را با تجمع ماده جديد به اجرام بزرگ‌تر تبديل كند و اين همان فرايندي است كه «نمو يا برافزايش» ناميده‌ مي‌شود. اما حتي وقتي‌كه سيارات در حال تشكيل‌اند، نيروهاي مخرب، از قبيل حركت كاتوره‌اي ذرات گوناگون كه به نيروي گرانش تسيلم نمي‌شوند يا برخوردهايي كه ناگزير روي مي‌دهند، در اين امر دخالت دارند.

ادامه دارد …

نویسنده: اسماعیل جوکار- عضو پیوسته بیگ بنگ

منبع: كتاب نجوم ديناميكي، نوشته رابرت تي ديكسون، ترجمه احمد خواجه نصير طوسي،‌ مركز نشر دانشگاهي