بیگ بنگ: همه سيارات در يك جهت و تقريباً در همان صفحه مدار زمين، خورشيد را در حال چرخش هستند. اين واقعيت به تنهايي كافي است كه ما فرايند گيراندازي تصادفي را كنار بگذاريم (به قسمت اول مبحث مراجعه كنيد). زيرا اگر قرار بود سيارات به صورت كاتوره‌اي گير افتاده باشند، احتمالاً مي‌بايست سمت‌گيري آنها در جهات گوناگون و بر صفحه‌هاي متفاوت باشد.

قسمت دوم: نگاهي جامع به سيارات

اگر جهت گردش سيارات را از سمت شمال منظومه ‌شمسي، سمتي كه قطب شمال زمين متوجه آن است، نگاه كنيم، پادساعت‌گرد است. از آنجا كه سيارات عملاً در همان صفحه‌اي حركت مي‌كنند كه مدار زمين در آن جاي دارد، به‌نظر مي‌رسد كه سيارات در امتداد مسيري دايره‌اي از مقابل صورت‌هاي فلكي مشهور به برج‌هاي منطقه‌البروج مي‌گذرند. در اين صورت مي‌گوييم كه يك سياره در هر زمان معين «در يكي» از برج‌ها واقع است. مثلا مي‌گوييم: «زحل در برج جوزا است».

آيا اين الگوي حركت سياره‌اي در زمينه‌ي منطقه‌البروج مي‌تواند از برخورد مابين خورشيد و ستاره‌ ديگري ايجاد شده باشد؟ آري. زيرا بر طبق اين نظريه‌ نيز، سيارات خورشيد را در يك جهت و در امتداد صفحه‌ي واحدي دور خواهند زد. در اين صورت، چرا معمولاً به اين نظريه اهميت نمي‌دهيم و آن را ناديده مي‌گيريم؟ زيرا بر مبناي آمار، شانس عبور دو ستاره كه به قدر كافي به هم نزديك‌ شوند تا نوارهايي از ماده را از يكديگر جدا كنند، چندان اندك است كه عملاً غيرممكن به نظر مي‌رسد. وقتي مي‌توانيد ابطال اين نظريه را بهتر بپذيريد كه بدانيد فاصله‌ي متوسط مابين ستارگان در اين ناحيه‌ از كهكشان ما تقريباً 4 ضرب‌در 10 به توان 13 كيلومتر است.

در اين صورت اين تصور باقي مي‌ماند كه سحابي تشكيل‌دهنده خورشيد به علت چرخش، پهن شده و سيارات از ماده‌ي موجود در اين قرص پهن‌شده به‌وجود آمده‌اند. گردش پادساعتگرد، سيارات آن‌طور كه امروزه آن را مي‌بينيم، منعكس‌كننده جهت چرخش سحابي خورشيدي است و صفحه‌ي گردش سيارات قرص پهن‌شده را باز مي‌نماياند. اما اين فرضيه به‌طور كامل جهت چرخش هر سياره را توضيح نمي‌دهد.

چرخش سيارات

چرخش 6 سياره از 8 سياره شناخته‌ شده پادساعتگرد است. (البته باز تأكيد مي‌شود كه پلوتو از ليست سيارات منظومه شمسي خارج شده است). ناهید و اورانوس ساعت‌گرد مي‌چرخند. چرخش آن را قهقرايي مي‌ناميم (حركتي كه رو به عقب نسبت به حركتي كه عادي به‌نظر مي‌رسد). محورهاي چرخش اين دو سياره نيز نسبت به صفحه‌ي مدارشان كجي‌هاي بسيار متنوعي را نشان مي‌دهد. تفاوت در كجي‌هاي اين سيارات و جهات چرخش آنها احتمالاً مي‌تواند ناشي از اين باشد كه هر ذره تشكيل‌دهنده سياره، حركتي مخصوص خود داشته است. به‌طوري كه چرخش و كجي نهايي يك سياره صرفاً اثر تركيبي همه‌ي اين چرخش‌هاي جداگانه را منعكس مي‌كند.

ادامه دارد …

نویسنده: اسماعیل جوکار- عضو پیوسته بیگ بنگ

منبع: كتاب نجوم ديناميكي، نوشته رابرت تي ديكسون، ترجمه احمد خواجه نصير طوسي،‌ مركز نشر دانشگاهي