بیگ بنگ: یک تیم از دانشمندان از کشورهای روسیه و چین، مدلی که توضیح دهنده ماهیت پرتوهای کیهانی با انرژی زیاد در کهکشان ما است را، توسعه دادند. این پرتوهای کیهانی انرژی­ بیشتر از آنچه (در حدود یک الی دو مرتبه) در انفجارهای ابرنواخترها تولید می­ شود را، دارند. تمرکز این مدل بطور عمده، روی کشف اخیر ساختارهای عظیم که حباب­ های فرمی نامیده می ­شوند، است.

تصویری از حباب­ های انتشار ذرات ایکس و گاما در کهکشان راه شیری

به گزارش بیگ بنگ، یکی از مسائل کلیدی در نظریه منشأ پرتوهای کیهانی، که شامل هسته­ های اتمی و پروتون­ ها با انرژی بالا می­باشد، مکانیسم شتاب آنهاست. این موضوع در دهه ١٩٦٠ توسط ویتالی گینزبرگ و سرگی سیرواتسکی زمانیکه اشاره کردند پرتوهای کیهانی در جریان انفجار ابرنواخترها در کهکشان تولید می ­شوند، مورد توجه قرار گرفت. مکانیسم خاصی از شتاب ذرات باردار توسط امواج تکانه­ ای ابرنواخترها توسط جرموجن کریمسکی و دیگران در سال ١٩٧٧، پیشنهاد گردید. به دلیل طول­ عمر محدود این تکانه­ ها، تخمین زده شد که بیشینه انرژی ذرات شتاب­دار نمی ­تواند از 1014-1015 الکترون ولت تجاوز کند.

توضیح ماهیت ذرات با انرژی­ های بیش از 1015 الکترون ولت، امری کلیدی است. پیشرفت اصلی در تحقیق بر روی فرآیندهای شتاب ِ چنین ذراتی، زمانی به وجود آمد که تلسکوپ فضایی پرتو گامایی فرمی، در نوامبر ٢٠١٠ دو ساختار غول ­پیکر از انتشار تابش پرتوی گاما را در ناحیه مرکزی کهکشان نشان داد. این ساختارهای کشیده شده، به صورت متقارن در صفحه کهکشانی عمود بر مرکز کهکشان در طولی حدود 50 هزار سال نوری، یعنی تقریبا نصف قطر کهکشان راه شیری، قرار دارند. این ساختارها با نام حباب­ های فرمی شناخته می­ شوند. بعدها، تیم تلسکوپ پلانک، انتشار آن را نیز در باند ریزموج کشف کرد.

ماهیت حباب­ های فرمی هنوز نامعلوم بوده، اما مکان این اجرام، ارتباط آنها با فعالیت گذشته یا حال در مرکز کهکشان، در جاییکه انتظار می­ رود سیاه­چاله ­ای با جرم 106 برابر جرم خورشید وجود داشته باشد را، نشان می­ دهد. مدل­ های جدیدتر حباب­ ها را به تشکیل ستاره و/یا انرژی آزاد شده در مرکز کهکشان، در نتیجۀ اختلالات کشندی ستارگان در طول رشد (یا سقوط) آنها به درون کهکشان، ارتباط می­ دهند. همچنین ساختارهای مشابهی در دیگر سیستم­ های کهکشانی با هسته فعال، را می­ توان نشان داد.

دمیتری چرنیشوف (کارشناس ارشد از مؤسسه فیزیک و تکنولوژی مسکو)، ولادمیر داگیل(از پرسنل مؤسسه فیزیک و تکنولوژی مسکو) و دیگر همکارانشان از هنگ­ کنگ و تایوان، مجموعه مقاله ای درباره ماهیت حباب­ های فرمی را منتشر کردند. آنها نشان دادند که انتشار پرتو ایکس و گاما در این نواحی بخاطر فرآیندهایی از جمله الکترون­ های نسبیتی شتاب­دار شده توسط امواج تکانه ­ای ناشی از سقوط مادۀ ستاره ­ای به داخل سیاه­چاله می­باشد. در این حالت، امواج تکانه ­ای باید هم پروتون­ ها و هم هسته را شتاب­دار کنند. با این حال، در مقایسه با الکترون­ ها، پروتون ­های نسبیتی با توده ­های بزرگتر به سختی انرژی خود را در هاله کهکشانی از دست داده، و می­ توانند تمام حجم کهکشان را پر کنند. نویسندگان مقالات اشاره کردند که جبهه­ های تکانه ­ای حباب عظیم فرمی، می­ تواند شتاب دوباره­ ای به پروتون­ های انتشار یافته توسط ابرنواخترها برای رسیدن به انرژی­ های بیش از 1015 الکترون ولت را بدهد.

نمودار طیف پرتوهای کیهانی بر روی زمین (محور افقی نشان­ دهنده انرژی در واحد، و محور قائم نشان­ دهنده درخشش پرتوهای کیهانی است). نقاط، داده ­های مشاهده شده، و خط توپر سیاه رنگ طیف محاسبه شده در مدل را نشان می ­دهند.

تحلیل ِ شتاب مجدد پرتوهای کیهانی نشان می­دهد که حباب­ های فرمی، ممکن است مسئول تشکیل طیف پرتو کیهانی در بالای ناحیه knee در طیف مشاهده شده (تصویر ٢)، یعنی در انرژی­ های بیشتر از 3×1015 الکترون ولت (محدوده انرژی B در تصویر ٢) باشند. برای دادن دیدی در این بخش، توجه داشته باشید که انرژی ذرات شتاب­دار در برخورددهنده هاردونی بزرگ در محدود 1015 الکترون ولت است.

ولادمیر داگیل می­گوید: « مدل پیشنهادی توزیع طیف جریان پرتو کیهانی مشاهده شده را توضیح می­ دهد. می ­توان گفت، فرآیندهای که توصیف کردیم، توانایی بازشتاب پرتوهای کیهانی کهکشانی تولید شده در انفجار ابرنواخترها را دارند. بر­خلاف الکترون ­ها، پروتون­ ها، طول­ عمر بیشتری داشته، بطوریکه در هنگام شتاب­دار شدن در حباب­ های فرمی، می­ توانند حجمی از کهکشان را پر کرده و همچنین در نزدیکی زمین قابل مشاهده باشند. مدل ما نشان می­ دهد که هسته ­ها و پروتون­ های با انرژی بالا، با انرژی کمتر از 1015 الکترون ولت (در پایین محدوده انرژی knee از طیف مشاهده شده)، در انفجار ابرنواخترها در دیسک کهکشانی، تولید می­ شوند. چنین پرتوهای کیهانی با شتاب­ گیری مجدد در حباب­ های فرمی به انرژی­ هایی بیش از 1015 الکترون ولت (در بالای محدوده knee) می­ رسند. توزیع پرتو کیهانی نهایی در نمودار طیف نشان داده شده است.»

محققان توضیحی برای ویژگی­ های طیف پرتو کیهانی در محدوده انرژی از 3×1015 تا 1018 (محدوده انرژی B در تصویر ٢) پیشنهاد دادند. دانشمندان اثبات کردند که ذرات در طول مدت انفجار ابرنواخترها تولید شده و در جایی­ که انرژی کمتر از 3×1015 دارند، بازشتاب در حباب ­های فرمی به ­دلیل حرکت از دیسک کهکشانی به درون هاله کهکشانی، را تجربه می­ کنند. پارامترهای منطقی و مناسب مدل توصیف کننده شتاب ذرات در حباب­ های فرمی، می­توانند ماهیت طیف پرتوهای کیهانی در محدود بالای 3×1015 الکترون ولت را توضیح دهند. طیف در پایین این محدوده، بدون تغییر باقی می ­ماند. بنابراین، مدل توانایی تولید توزیع طیف پرتوهای کیهانی همانند آنچه مشاهده می­شود را دارد.

ترجمه: سوران زوراسنا/ سایت علمی بیگ بنگ

منبع: phys.org

دیدگاهتان را بنویسید

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.