بیگ بنگ: رصد اتفاقی کاوشگر ژاپنی هیتومی مرکز آرام خوشه کهکشانی برساوش را نشان داد. از آخرین نفسهای ماهوارهای ناموفق، تصاویری اجمالی از کهکشانهایی خیلی دور به دست آمده است. قبل از آنکه ماهواره پرتو ایکس ژاپنی هیتومی(Hitomi) در ماه مارس، با شکست روبرو شود، قرار بود یک ماه پس از پرتاب شدنش خوشه کهکشانی برساوش را رصد کند، این خوشه کهکشانی که یکی از عظیمترین اجرام کیهانی است، ۲۵۰ میلیون سال نوری از زمین فاصله دارد و پژوهشگران دریافتند که گازهای گرم شده تا دمای فوق بالا در قلب این خوشه بسیار آرامتر از آنچه که انتظار دارند، جریان دارد.

به گزارش بیگ بنگ به نقل از انجمن فیزیک ایران، درک آنکه چگونه جریانهای گردابی این گاز را به هم میریزد، به ستارهشناسان کمک میکند که بفهمند کهکشانها چطور شکل گرفته و گسترش مییابند. کریگ سارازین اخترشناس دانشگاه ویرجینا در شارلوتزویل که در این پژوهش شرکت نداشت، میگوید: «خوشههای کهکشانی یکی از مهمترین ابزارهای ما برای کاوش ِ کیهان هستند».
آندره فابین اخترشناس دانشگاه کمبریج انگلستان و عضو گروهی بینالمللی ادامه داد: «بسیاری از گازها در کیهان در بین کهکشانها قرار گرفتهاند». بنابراین رصد هیتومی از این مناطق (و اطلاعاتی که ارائه میکند) میتواند بر نوع نگرش اکثر دانشمندان به بیشترین ماده تشکیل دهنده باریونی کیهان(گازها) اثر گذارد. هیتومی در تاریخ ۱۷ فوریه به فضا پرتاب شد و ۲۵ فوریه و ۴ مارس، هفتهها قبل از آنکه در تاریخ ۲۶ مارس ارتباطش با زمین قطع شود، خوشه کهکشانی برساوش را رصد کرد. بررسیهای انجام شده پس از آن توسط آژانس کاوشهای هوافضای ژاپن نشان داد که خطاهای انسانی در دستورهای نرمافزاری موجب شد که ماهواره بسیار سریع چرخیده و به سمت خارج از مسیر منحرف شود.
اگر این چنین نمیشد
اگر پژوهشگران زودتر، یعنی همان زمانی که مهندسان در حال تنظیم این ماهواره بودند، رصد این خوشه را آغاز نکرده بودند، حتی همین نیمنگاه کوتاه از برساوش هم نصیبشان نشده بود. زیرا خوشههای کهکشانی در بردارنده اجرام بسیار سنگینی در قالب ستارگان مرئی و ماده تاریک نامرئی هستند، آنها گازها را با گرانش عظیمشان به سمت خود میکشند. این فرایند گازها را فشرده و تا دمای ۵۰ میلیون درجه سانتیگراد داغ میکند و موجب درخشش شدید ِ گازها و تشعشع امواجی با طول موج پرتو ایکس میشود.
مطالعات پیشین در این زمینه که توسط رصدخانه پرتو-ایکس چاندرا و ماهواره XMM-نیوتن انجام شده، به بررسی فشار گاز میان کهکشانهای برساوش پرداخته است. در عوض هدف هیتومی بررسی جریانهای گردابی درون گازها بود، زیرا این حرکتها میتواند بر روی اندازهگیری جرم خوشه و تخمین نحوه نزدیک شدن کهکشانها به سمت یکدیگر تأثیر بگذارد. طیفسنج پرتو-ایکس هیتومی نشان داد که گازها با سرعت ۱۶۴ کیلومتر بر ثانیه حرکت میکنند که این اندازهگیری در نزدیکی مرکز یکی از کهکشانهای برساوش انجام شده بود. با وجود حجم کنشهای نجومی موجود در این منطقه، که شامل سیاهچالهای قدرتمند نیز میشود، این سرعت خیلی کمتر از انتظار است.

صدایی در سکوت
فابین میگوید حتماً فرایندهای دیگری موجب پراکنده شدن انرژی این خوشه میشود (شاید امواج صوتی که به سمت بیرون میفرستد). «به ما میگوید ابعاد دیگری در خصوص این خوشهها وجود دارد که همه چیز را درباره آنها نمیدانیم». الیزابت بلانتون، اخترشناس دانشگاه بوستون در ماساچوست خاطرنشان کرد که اندازهگیریهای جدید هیتومی آنقدر که باید و شاید، دقیق نیستند، زیرا این گروه تمامی تنظیمات و کالیبره کردنهای ماهواره خود را به اتمام نرسانده بود که ارتباطش با آن قطع شد. اما طبق یافتههای علمی اولیه هیتومی احتمال دارد کار پژوهش روی پرساووش متوقف شود.
فابین اظهار داشت «البته طبق برنامه ما قرار بود خوشههای بیشتری رصد شود و اگر سالم میماند طی چند سال آینده این کار را ادامه میدادیم». «این اتفاق شبیه آن بود که در اندکی باز شد و منظرهای جدید و هیجانانگیز به ما نشان داده شد و پس از آن، این در با شدت به روی ما بسته شد». تلسکوپ پرتو-ایکس عظیم بعدی حداقل تا سال ۲۰۲۸ آماده نمیشود. در این سال آژانس فضاپیمایی اروپا قصد دارد فضاپیمای ATHENA خود را پرتاب کند. جزئیات بیشتر این پژوهش در نشریه ی Nature منتشر شده است.
سایت علمی بیگ بنگ / منبع: nature.com