بیگ بنگ: هر ساله، رصدخانه‌ی پرتو ایکس چاندرای ناسا به مناسبت “ماه بایگانی آمریکا” مجموعه‌ای از عکس‌هایی که با چشم پرتو X خود گرفته و در بایگانی‌اش دارد را منتشر می‌کند.

بایگانی داده‌های تلسکوپ فضایی چاندرا یک سامانه‌ی پیچیده‌ی دیجیتالی است که در اساس، همه‌ی داده‌هایی که این تلسکوپ از آغاز کارش در سال ۱۹۹۹ تاکنون گرد آورده را در خود جای داده است. بایگانی چاندرا منبعی است که این داده‌ها را تا سال‌ها پس از گردآوریشان در دسترس جامعه‌ی علمی و مردم عادی می‌گذارد. همچنین، هر یک از این شش عکس تازه داده‌هایی را نیز در بر دارد که توسط تلسکوپ‌های دیگر در بخش‌های دیگری از طیف الکترومغناطیسی دریافت شده‌اند، مانند نور دیدنی (مریی) و فروسرخ. این مجموعه عکس‌ها تنها نماینده‌ی بخش کوچکی از گنجینه‌ی نهفته در بایگانی پرتو ایکس چاندرا هستند. از ردیف نخست، از چپ به راست آغاز می‌کنیم:

1- وسترلاند ۲

وسترلاند 2، خوشه ای از ستارگان جوان -میان ۱ تا ۲ میلیون ساله- در فاصله‌ی حدود ۲۰ هزار سال نوری زمین است. داده‌های نور دیدنی از تلسکوپ فضایی هابل که با رنگ‌های سبز و آبی نشان داده شده، نمایانگر ابرهای چگالی هستند که ستارگان در آنها دارند ساخته می‌شوند. تابش پرانرژی در طیف پرتو ایکس که از این مه کیهانی گذشته و به چشم تلسکوپ چاندرا رسیده هم به رنگ بنفش نمایانده شده.

2- کهکشان 3C31

یک کهکشان رادیویی در فاصله‌ی 240 میلیون سال نوری زمین که داده‌های پرتو ایکس در آن به رنگ آبی نشان داده شده‌اند. اخترشناسان به کمک این داده‌ها می‌توانند چگالی، دما، و فشار این کهکشان که مدت‌هاست به عنوان یک سرچشمه‌ی نیرومند امواج رادیویی شناخته شده را اندازه بگیرند. داده‌های چاندرا یک فواره را هم آشکار کرده‌ که دارد از مرکز کهکشان رو به یک سمت بیرون می‌زند. در این تصویر، داده‌های پرتو ایکس چاندرا با داده‌های نور دیدنی هابل(رنگ زرد) ترکیب شده‌اند. کهکشان 3C31 به نام ان‌جی‌سی ۳۸۳ هم شناخته می‌شود.

3- تپ‌اختر PSR J1509-5850

تپ‌اخترها نخستین بار در سال ۱۹۶۷ شناخته شدند و تاکنون بیش از یک هزار مورد از آنها شناسایی شده. تپ‌اختر PSR J1509-5850 حدود ۱۲۰۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد و مانند یک نقطه‌ی سفید در مرکز این عکس دیده می‌شود. این جرم یک دُم بلند پرتو ایکس در پشت سرش پدید آورده که در بخش پایینی تصویر دیده می‌شود. این تپ‌اختر همچنین یک برون‌ریزی از ذرات هم در سمت مخالف آن دُم به وجود آورده. در این عکس، پرتوهای ایکس که چاندرا دریافت کرده به رنگ آبی، و پرتوهای رادیویی به رنگ صورتی نشان داده شده‌اند، زمینه‌ی اصلی عکس یک تصویر نور دیدنی(مریی) از پیمایش دیجیتالی آسمان است.

4- آبل 655

خوشه‌های کهکشانیِ ادغام شونده می‌توانند امواج شوک سهمگینی تولید کنند، مانند جبهه‌های هوای سرد در زمین. این سامانه با نام آبل ۶۵۵، موج شوک بی‌اندازه نیرومندی دارد که از این نظر در جایگاه دوم پس از خوشه‌ی پرآوازه‌ی “گلوله” است. اینجا، پرتوهای ایکس چاندرا(رنگ آبی) گازهای داغ درون خوشه را نشان می‌دهند. امواج شوک که پیکره‌ای مانند یک شوک کمانی ایجاد کرده‌اند همان منطقه‌ی بزرگ سفیدرنگ نزدیک مرکز عکس است. افزون بر داده‌های چاندرا، داده‌های رادیویی (بنفش) و داده‌های نور دیدنی از نقشه برداری دیجیتالی آسمان اسلون(سفید) که کهکشان‌ها و ستارگان را نشان می‌دهد نیز در ساخت این تصویر به کار رفته‌اند.

5- خوشه‌ی RX J0603.3+4214

پدیده‌ی پاریدولیا باعث شده از دید برخی، شکل‌های آشنا در این عکس‌ها دیده شود. به دلیل همین پدیده، این خوشه‌ی کهکشانی به نام “خوشه‌ی مسواک” شناخته شده. در حقیقت، دسته‌ی این مسواک از تابش‌های رادیویی درست شده(رنگ سبز) و سر آن هم از تابش افشانِ پرتوهای ایکس که چاندرا دریافت کرده(رنگ بنفش). داده‌های نور دیدنی از تلسکوپ سوبارو کهکشان‌ها و ستارگان را نشان می‌دهد(سفید) و یک نقشه از همگرایی گرانشی(رنگ آبی) هم انباشت جرم -که حدود ۸۰% آن را ماده‌ی تاریک تشکیل داده- را نمایان کرده است.

6- جرم CTB 37A

به برآورد اخترشناسان، به طور میانگین تقریبا هر ۵۰ سال یک بار یک انفجار ابرنواختری در کهکشان راه شیری رخ می‌دهد. این جرم که CTB 37A نام گرفته، یک پَسمان ابرنواختر در کهکشان خودمانست که حدود ۲۰ هزار سال نوری از زمین فاصله دارد. این عکس نشان می‌دهد این میدان پسماندی که در طول موج‌های پرتو ایکس(رنگ آبی) و رادیویی(صورتی) می‌درخشد، گویا در حال گسترش و تبدیل شدن به ابرهای سردتر گاز و غباری است که نور فروسرخ می‌گسیلند(نارنجی).

سایت علمی بیگ بنگ / منبع: NASA ، برگردان: ۱star-7skies