بیگ بنگ: برای 12 سال است که سیاره کوتوله پلوتو که محبوبیت زیادی در میان علاقمندان به اخترشناسی دارد، رسما جایگاه خود را به عنوان سیاره از دست داده است. البته از آن زمان تاکنون، مشاجره‌ها بر سر اینکه چنین موضوعی می تواند صحت داشته باشد یا خیر، ادامه داشته است.

به گزارش بیگ بنگ، اکنون تیمی از کارشناسان مدعی شده‌اند که پلوتو مورد اجحاف قرار گرفته است. پس از اینکه گروهی جهانی از کارشناسان اخترشناسی موارد لازم برای طبقه‌بندی یک جرم سماوی بعنوان “سیاره” را بروزرسانی کردند، اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی در آگوست 2006 پلوتو را از فهرست سیاره‌ها حذف کرد. تعریف جدید اتحادیه به شرح ذیل است: «(الف) یک جرم سماوی که به دور خورشید می چرخد، (ب) جرم کافی برای گرانش خود دارد تا بر نیروهای شدید فائق آید و به تعادل هیدرواستاتیک دست یابد، (ج) محیط پیرامون مدارش را پاکسازی کرده باشد.»

معیار سوم به این معناست که جرم سماوی مورد نظر باید در مسیر چرخش خود بعنوان جرم غالب باشد و هیچ چیزی برتر از این جرم در آن ناحیه وجود نداشته باشد. اگرچه پلوتو از دو معیار اول برای در نظر گرفته شدن بعنوان یک سیاره برخوردار است، اما در پاکسازی و تسلط بر مسیر چرخش خود عملکرد موفقی نداشته است چرا که چند جرم کمربند کویپر در آن ناحیه حضور دارند. اما مقاله جدیدی که در یکی از نشریات به چاپ رسید نشان می دهد که ادبیات علمی از معیار سوم پشتیبانی نمی کند. تیمی از محققان از دانشگاه فلوریدای مرکزی پس از مرور مقاله‌های چاپ شده در طول 200 سال گذشته، فقط یک مقاله مربوط به سال 1802 یافتند که از معیار سوم برای طبقه‌بندی سیاره‌ها استفاده کرده بود. البته این استدلال بعدها مردود اعلام شد.

نویسنده و محقق «فیلیپ متزر» بیان کرد: «تعریف اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی می گوید که سیاره باید بر اساس مفهومی تعریف گردد که هیچکس از آن در تحقیقات خود استفاده نمی کند. این مفهوم باعث می شود دومین سیاره پیچیده و جالب در منظومه شمسی یعنی پلوتو کنار گذاشته شود.» افزون بر این تیم کارشناسان دریافتند که دانشمندان از زمان گالیله، معمولا قمرهایی نظیر تیتان و اروپا را به عنوان سیاره قلمداد کرده‌اند. متزر افزود: «ما اکنون لیستی از 100 دانشمند در اختیار داریم که از واژه سیاره به گونه‌ای استفاده کرده‌اند که مغایر با تعریف اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی میباشد، البته دلیلش این بود که عملا این کار مفید واقع می شد. آنها به روشنی نگفته‌اند که منظورشان از پاکسازی مدار چه بوده است. اگر این تعریف را با دقت لحاظ کنیم، دیگر هیچ جرمی را نمی توان سیاره نامید چرا که هیچ سیاره‌ای مدارش را پاکسازی نمی کند.»

آقای متزر معتقد است که اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی وقتی این اصلاحیه را در سال 2006 انجام داد، مدعی شد که پاکسازی مدار یک تعریف استاندارد است که دانشمندان از آن برای تفکیک میان سیارک‌ها و سیاره‌ها استفاده می کنند. اما مقالۀ فعلی نشان می دهد که این چنین نبوده است. «کربی رانیون» از آزمایشگاه فیزیک کاربردی دانشگاه جونز هاپکینز اظهار داشت: «ما نشان دادیم که این یک ادعای تاریخی کذب است. بکارگیری این استدلال برای پلوتو نمی تواند کار درستی باشد. سیاره باید بر اساس ویژگی‌های ذاتی تعریف شود، نه ویژگی‌هایی که می توانند تغییر پیدا کنند؛ مثل دینامیک مدار سیاره. ویژگی های دینامیکی ثابت نیستند و به طور مداوم در حال تغییر هستند. دانشمندان پیشنهاد می کنند که طبقه‌بندی سیاره باید بر اساس زیر باشد: به قدر کافی بزرگ باشد تا گرانش آن به سیاره اجازه دهد تا شکل کروی به خود بگیرد.»

آقای متزر خاطر نشان کرد: «و این یک تعریف دلبخواهی نیست. ظاهرا این مورد نقش مهمی در تکامل یک جرم سیاره‌ای دارد زیرا وقتی اتفاق می افتد، باعث آغاز فعالیت‌های داخلی در آن جرم  می شود. برای مثال، پلوتو دارای یک اقیانوس عمقی، اتمسفر چند لایه و ترکیبات آلی است. البته شواهدی از چند قمر و دریاچه‌های قدیمی هم به آن نسبت داده شده است. پلوتو پویاتر و فعال‌تر از مریخ است. اما تنها سیاره‌ای که از ویژگی‌های عمقی پیچیده‌ای برخوردار است، زمین است.»

مطمئن هستیم که مقاله حاضر به مشاجره‌ها در خصوص پلوتو پایان نخواهد داد. اخترفیزیکدان و مقاله‌نویس نشریه فوربس «اتان سیگل» سال گذشته این چنین نوشت: «مسئله بزرگتر از این است که آیا پلوتو مدارش را پاکسازی می کند یا خیر؛ مسئله اصلی به محل قرارگیری پلوتو در منظومه‌شمسی مربوط می شود. وقتی بحث از جایگاه سیاره می شود، ژئوفیزیک کفایت نمی کند. در اخترشناسی، سه قانون املاک صدق می کند: موقعیت، موقعیت، موقعیت. نکته بسیار معناداری در خصوص جایگاه ما در منظومه شمسی وجود دارد که زمین را به یک سیاره تبدیل می کند و پلوتو را در زمره سیاره‌ها جای نمی دهد. اگر درباره منظومه شمسی خودمان و تعداد سیاره‌های موجود در آن صادق باشیم، باید بگوییم که هشت جرم وجود دارد که با بقیه اجرام فرق دارند.» تا زمانی که بحث درباره پلوتو داغ باشد، امیدمان را حفظ خواهیم کرد. مطمئنا مقاله‌های تازه‌ای در واکنش به ادعای ما منتشر خواهد شد. این مقاله در مجله Icarus منتشر شده است.

ترجمه: منصور نقی لو/ سایت علمی بیگ بنگ

منبع: sciencealert.com