بیگ بنگ: ستاره‌های بسیار پُرجرم در پایان عمرشان به ابرنواختر تبدیل می‌شوند. پس از انفجار ابرنواختری، اگر آن‌چه که باقی‌مانده است، جرمش از حدود ۳ برابر جرم خورشید بیشتر باشد؛ جسمی آن‌قدر فشرده و چگال است که حتی نور هم نمی‌تواند از گرانش آن فرار کند. به همین علت آنها را سیاهچاله نامیده‌اند. اما همه‌ی سیاهچاله‌ها بازمانده‌ی ستاره‌های پرجرم نیستند. در ابتدای تشکیل کیهان که چگالی بسیار زیاد بوده است، اَبَرسیاهچاله‌هایی پرجرم تشکیل شده‌اند که در مرکز کهکشان‌های مارپیچی چنین سیاهچاله‌هایی دیده می‌شوند.

quasar-blazar-bl-lac-objects-supermassive-black-hole-astrounomy

برای مثال اخترشناسان سیاه‌چاله‌ای را در مرکز کهکشانی بسیار دوردست در فاصله‌ی حدود ۱۲.۵ میلیارد سال نوری یافته‌اند که بیش از ۱۰ میلیارد برابر خورشید جرم دارد. این سیاه‌چاله‌ی پُرجرم چنان دوردست است که تصور می‌شود در دورانی دیده می‌شود که عالم فقط ۶ درصد سنّ فعلی‌اش را داشته است: هنگامی که جهان برای نخستین بار، نور ستاره‌ها و کهکشان‌ها را به خود می‌دید. سیاهچاله‌ها ‌به خودی خود رؤیت‌پذیر نیستند چون هیچ پرتویی نمی‌توانست از آنها خارج شود اما می‌توان آنها را آشکار کرد.

سیاهچاله‌، ستاره‌ها و قرص گاز و غبار اطراف خود را می‌بلعد. این اجرام با سرعت در حرکتی مارپیچی به مرز سیاهچاله نزدیک می‌شوند، جایی‌که به افق رویداد نزدیک است و پس از آن کشش گرانشی چنان زیاد است که حتی نور هم نمی‌تواند بگریزد‌. در نزدیکی افق رویداد یا همان مزر سیاهچاله، نیروی کشندی شدید است و فرو ریزش مواد به درون سیاهچاله، انرژی چرخشی گرانشی بسیار قوی‌ای تولید می‌کند که حتی از همجوشی‌های هسته‌ای نیز قوی‌تر است.

blazarsدر واقع این نیروگاه‌های عظیم گرانشی، توانمندترین سرچشمه‌های شناخته شده‌ی انرژی در جهان‌اند‌. فرو ریزش عظیم مواد انرژی زیادی در سیاهچاله تولید می‌کند. سیاهچاله برای حفظ وضعیت خود در یک حالت پایدار، ناگزیر است انرژی درونی‌اش را کاهش دهد. این برون‌داد انرژی به صورت فوران‌هایی از ذرات پُرشتاب که از سیاهچاله خارج می‌گردند، دیده می‌شود‌. در واقع سیاهچاله نمی‌تواند تمام مواد در حال سقوط را یک‌جا ببلعد. بخشی از مواد در نزدیکی افق رویداد از سیاهچاله انرژی می‌گیرند و با سرعتی نزدیک به سرعت نور به صورت فوران‌هایی که جت هم نامیده می‌شوند، از دو سوی مرکز سطح قرص برافزایشی (‌صفحه‌ای که در آن مواد خرد شده در اثر نیرو‌های گرانش و کشندی به دور سیاهچاله می‌گردند) به فضا پرتاب می‌شوند.

blazar-black-hole-nasaاگر یک سر باریکه ذرات در امتداد خط دید ما باشد اخترشناسان این جرم را «بلازار» می‌نامند. این جرم، تابش شدیدی در تمام طیف‌های الکترومغناطیس دارد اما تابش آن‌ها در طول‌موج گاما بسیار شدید است. یکی از دلایل جست‌و‌جوی بلازار‌ها این است که پس از شناسایی آنها می‌توان منابع پرتوی گامای دیگر مثل ستاره‌های نوترونی را در کهکشان خودمان تمیز داد. مهم‌تر از آن، بلازار‌ها اطلاعات مفیدی از دوران اولیه‌ی تشکیل کهکشان‌ها یعنی زمان نوزادی عالم به ما می‌دهند.

نویسنده: فاطمه عظیم‌لو/ مدرس و پژوهشگر نجوم و فیزیک

منابع بیشتر: NASA , Blazar , universetoday

 

دیدگاهتان را بنویسید

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.

2 دیدگاه

  1. ممنون خواهم شد اگر جواب پرسش مرا بدهید: قطر این باریکه ی تشعشعات خارج شده از دو طرف سیاهچاله یا همان جت چقدر است؟
    منظورم این است که اگر در روی زمین مشاهده شود چه مساحتی را پوشش می دهد؟ آیا این اشعه در این فاصله زیاد پراکنده نمی شود یا همانطور که از منبع خود خارج شده است کانونی می باشد !؟

  2. سلام
    پوزش نمیدونستم این سوال رو کجا بپرسم،
    در تاریخ از ستاره ای به نام هتورنگ یاد شده.
    خواستم بدونم نام امروزی اون ستاره چیه و در چه موقعیتیه.