بیگ بنگ: احتمالا افراد مسن در یونان و روم باستان به‌اندازۀ بسیاری از افرادی که امروزه در حال پیر شدن هستند، مشکلات حافظه‌ایِ شدیدی را تجربه نکرده باشند.

به گزارش بیگ بنگ، در کالیفرنیا، پژوهشگران مجموعه‌ای از متون کلاسیک در مورد سلامت انسان را بررسی کردند که بین قرن هشتم قبل از میلاد تا قرن سوم پس از میلاد نوشته شده بود و به‌طور شگفت‌انگیزی دریافتند که اشاره‌های کمی به اختلال شناختی در جمعیتِ مسن شده بود.

به گفتۀ “کالب فینچ” که در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی مکانیسم‌های پیری را مطالعه می‌کند و “استنلی برشتاین” مورخ دانشگاه ایالتی کالیفرنیا، ممکن است از دست دادن شدید حافظه نتیجۀ بسیار نادر پیری بیش از 2000 سال پیش بوده باشد. و دلیلش این نیست که رومیان و یونانیان باستان تا سنین پیری زندگی نمی‌کردند.

در حالی‌که میانگین امید به زندگی قبل از میلاد تقریباً نصف چیزی بود که امروز وجود دارد، اما آن زمان سن 35 سالگی به سختی «پیر» در نظر گرفته می‌شد. بر اساس برخی برآوردها، سن متوسط مرگ در یونان باستان نزدیک به 70 سال بود؛ یعنی نیمی از جامعه حتی بیشتر از ۷۰ سال هم عمر می‌کردند. تصور می‌شود که بقراط، پزشک مشهور یونانی و به‌اصطلاح پدر علم پزشکی، در دهۀ 80 یا 90 عمرش درگذشت.

در حال حاضر، سن بزرگ‌ترین عامل خطر زوال عقل شناخته می‌شود، به‌طوری که امروزه تقریباً یک‌سوم افراد بالای 85 سال به این بیماری مبتلا هستند. تشخیص‌‌های بالای 65 سال هر پنج سال دو برابر می‌شود.

از دست دادن حافظه، یکی از ویژگی‌های بسیار رایج پیری در دنیای مدرن است، اما همیشه این‌طور نبوده. فینچ و برشتاین در نوشته‌های پزشکی بقراط، پیروان بعدی او یا حتی ارسطو، حتی یک بار اشاره به از دست دادن حافظه در دورۀ باستان را پیدا نکردند.

در متون یونانی مربوط به قرن چهارم و سوم پیش از میلاد، پیری با علائم بسیاری از زوال جسمانی همراه بود، از جمله ناشنوایی، سرگیجه، بی‌خوابی، کوری و اختلالات گوارشی. اما، بر اساس ادبیات موجود- که مسلماً محدود است – به نظر نمی‌رسد مسائل شدیدِ حافظه‌ای، مشکل قابل‌توجهی بوده باشند.

به گفتۀ فینچ و برشتاین: «ما هیچ چیزی پیدا نکردیم که معادل گزارش‌های موردی مدرن [بیماری آلزایمر و دمانس‌های مربوطه] باشد. هیچ یک از این گزارش‌های باستانیِ مربوط به از دست دادن حافظه را نمی‌توان داده‌های بالینی به آن معنایی که امروزه هستند، در نظر گرفت.»

یافته‌های بررسی تاریخی نشان می‌دهد که اپیدمی زوال عقل امروزی که کشورهای متعددی در سراسر جهان آن را تجربه کرده‌اند، می‌تواند نتیجۀ زندگی مدرن باشد. در واقع، مطالعات اخیر زوال عقل و شایع‌ترین زیرشاخۀ آن یعنی بیماری آلزایمر را با مسائل قلبی- عروقی، آلودگی هوا، رژیم غذایی و محله‌های محروم در محیط‌های شهری مرتبط می‌دانند که همگی از مصیبت‌های رایج مدرنیته هستند.

بااین‌حال، فینچ و برشتاین شواهدی پیدا کردند که نشان می‌دهد در دوران باستان، در حالی‌که آن مسئله به‌عنوان «افت ذهنی تشخیص داده می‌شد»، اما «استثنایی تلقی می‌شد.» این پژوهشگران می‌گویند در زمان ارسطو و بقراط، تنها در چند متون، علائمی ذکر شده که می‌تواند نشان‌دهندۀ بیماری آلزایمر در مراحل اولیه یا میانی باشد، و هیچ اشاره‌ای به از دست دادنِ عمده در حافظه، گفتار یا استدلال وجود ندارد.

حتی سیسرو، سیاستمدار رومی، هم در متون خود در‌ مورد «چهار شرِ» پیری، هیچ اشاره‌ای به از دست دادن حافظه نکرده ؛ که این امر نشان می‌دهد تا اواسط قرن اول قبل از میلاد، از دست دادن حافظه هنوز یک علامت غیرعادی از پیری بوده است.

تا زمانی که فینچ و برشتاین به متون تاریخی قرن اول بعد از میلاد دست یافتند؛ که اشاره‌ای به از دست دادن شدیدِ حافظه و مرتبط با سن پیدا کردند. اولین موردِ پیشرفته را پلینی بزرگ، که در سال 79 پس از میلاد درگذشت، نوشته بود، که سناتور و خطیب معروفی در روم را توصیف می‌کند که با افزایش سن نام خود را فراموش کرده بود.

در قرن دوم، پزشک شخصی امپراتور روم، یک پزشک یونانی به نام جالینوس، دربارۀ بازماندگان دو بیماریِ طاعون نوشت که ظاهراً نمی‌توانستند خود یا دوستانشان را بشناسند. در آن زمان، آلودگی هوا در امپراتوری روم شایع بود و در معرض سرب بودن به‌خاطر ظروف پخت‌وپز و سیستم لوله‌کشی تمدن بیداد می‌کرد.

فینچ و برستاین نشان می‌دهند که چنین عواملی می‌تواند مردم را بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری آلزایمر قرار دهد و علائم غیرعادی پیری را که در زمان‌های گذشته به‌ندرت دیده می‌شد، ایجاد کند. بدون داشتن داده‌های بیشتر نمی‌توان گفت که چرا در گزارش‌های امپراتوری روم بیشتر از یونان باستان علائم شدید زوال عقل دیده می‌شود.

واقعیت این است که امروزه نرخ زوال عقل جوامعی از مردم، کمتر از یک درصد است و از این نظریه حمایت می‌کند که عوامل محیطی بیشتر از افزایش سن می‌توانند بر زوال شناختی تأثیر بگذارند.

قبیلۀ مدرنِ چیمانه و مردم موستون در آمازونِ بولیوی نسبت به آمریکا یا اروپا، 80 درصد کمتر دچار زوال عقل هستند. به نظر می‌رسد مغز آنها به اندازۀ مغز سایر نقاط جهان پیر نمی‌شود و روش زندگی آنها بر پایۀ صنعتی شدن یا شهرنشینی استوار نیست، بلکه مبتنی بر روش‌های سنتی کشاورزی و جستجوی علوفه است.

اکنون، فینچ و برشتاین خواستار «تحقیقی گسترده‌تر» در مورد تاریخچۀ زوال عقل در دوران باستان و ماقبل مدرن هستند تا بفهمند که کاهش شدید حافظه چه زمانی و چرا برای اولین بار در افراد مسن‌تر ظاهر شد. این مطالعه در مجلۀ Alzheimer’s Disease منتشر شده است.

ترجمه: زهرا جهانبانی/ سایت علمی بیگ بنگ

منبع: sciencealert.com