بیگ بنگ: طی دوران مزوزوئیک(Mesozoic)، یا همان میانه زیستی، حیات به سرعت متنوع شد و خزندگان غول پیکر، دایناسورها و سایر گونه های هیولا مانند بر روی زمین پرسه می زدند. این دوران، که از حدود 252 میلیون سال پیش تا 66 میلیون سال پیش ادامه داشت، به عنوان عصر خزندگان و یا عصر دایناسورها نیز شناخته می­ شود.

– مقیاس زمانی زمین شناسی

زمین شناسان تاریخ طولانی مدت زمین را به چندین ناحیه زمانی از ابتدای شکل گیری زمین در 4600 میلیون سال پیش درست تا هم اکنون تقسیم کرده اند. بخش های مهم دوران( Era)  نامیده می­ شوند. این دوران ها خود نیز به چندین ناحیه زمانی کوچکتر تقسیم میشوند که دوره( Period) نام نامیده می­ شوند. دوره ها نیز خود به قسمت های کوچکتر به نام عصرها( Ages) تقسیم می ­شوند. دایناسورها در دوران مزوزوئیک می­ زیسته اند. دوران مزوزوئیک به دوره های تریاسه، ژوراسیک و کرتاسه تقسیم می­ شود.

دوران مزوزوئیک

دایناسورها برای حدود 165 میلیون سال در دورانی از تاریخ زمین به نام « مزوزوئیک » در زمین پرسه می زدند. تصور اینکه آن زمان چقدر طولانی بوده است بسیار سخت است. به خصوص زمانی که آن را با زمان خودمان مقایسه می ­کنیم. انسان ها برای کمتر از 2 میلیون سال در زمین زیسته اند. طی دوران مزوزوئیک، خشکی های زمین به طرز چشمگیری دچار تغییر شدند، دریاهای جدیدی شکل گرفتند و گیاهان و حیوانات تکامل پیدا کردند. این دوران که از حدود 252 میلیون سال پیش تا 66 میلیون سال پیش اندازه گیری می­شود، به عنوان عصر خزندگان و یا عصر دایناسورها نیز شناخنه می ­شود.

مرزها

زمین شناس انگلیسی جان فلیپس، نخستین کسی که مقیاس زمانی زمین شناسی جهانی را به وجود آورد، برای نخستین بار در دهه 1800 اصطلاح مزوزوئیک را ابداع کرد. فلیپس راه هایی برای مرتبط کردن رسوبات کشف شده در سراسر جهان به دوره های زمانی خاص پیدا کرد. مرز پرمین-تریاسه در ابتدای دوران مزوزوئیک، به یک بخش خاص از یک رسوب در مایشان در چین نسبت داده می­ شود. جایی که جانداری منقرض شده و مار ماهی مانند که قیف دندان نامیده می ­شود برای نخستین بار پدیدار شد.

مرز پایانی دوران مزوزوئیک، مرز کرتاسه-پالئوژن، به یک تکه سنگ با ضخامت 50 سانتیمتر در الکاف در تونس نسبت داده می ­شود که شامل فسیل های بسیار خوب محافظت شده و آثاری از ایریدیم و سایر عناصر موجود در اجرام آسمانی که دایناسورها را از سطح زمین محو کردند، می­ شود. دوران مزوزوئیک به 3 دوره تریاسه، ژوراسیک و کرتاسه تقسیم می­شود.

اقلیم و آب و هوا

دوران مزوزوئیک به طور حدودی پس از انقراض پایان-پرمین آغاز شد که منجر به از میان رفتن 96 درصد حیات آبی و 70 درصد گونه های زمینی بر روی سیاره زمین شد. حیات به آرامی به زمین بازگشت و در نهایت اجازه ی طلوع انواع گوناگون از حیوانات، از دایناسورهای عظیم الجثه تا دایناسورهای هیولا مانند  را داد. دوره تریاسه، از 252 میلیون سال تا 200 میلیون سال پیش، شاهد ظهور خزندگان و نخستین دایناسورها بود. دوره ژوراسیک، از 200 تا 145 میلیون سال پیش، پرندگان و پستانداران را نشان داد و دوره کرتاسه، از 145 میلیون سال تا 66 میلیون سال پیش، برای دایناسورهایش شناخته می­ شود. نظیر تریکراتوپس ها و پترانودون ها.

درختان مخروط دار یا آنهایی که دانه های مخروطی داشتند، در ابتدای دوران مزوزوئیک وجود داشتند. اما آنها در طول این دوران فراوان تر شدند. گیاهان گلدار در طی دوره کرتاسه پسین نمایان شدند. حیات گیاهی باشکوهی که در دوران مزوزوئیک وجود داشت مقدار فراوانی غذا فراهم میکرد و به بزرگترین دایناسورها نظیر آراژانتیناسورها، این اجازه را میداد که تا 80 تن رشد کنند.

زمین طی دوران مزوزوئیک بسیار گرم تر از امروزه بود و سیاره فاقد یخ های قطبی بود. طی دوره تریاس، پانگه آ هنوز یک ابر قاره عظیم بود و بدون خط های ساحلی زیاد که دمای داخلی قاره را تعدیل کنند، پانگه آ، نوسانات مهم دمایی را تجربه کرده بوده است و توسط صحراها پوشیده شده بوده است. با این حال پانگه ­آ کمربندی از جنگل های گرمسیری نیز در اطراف خط استوا داشت.

-دوره تریاسه – 250 تا 200 میلیون سال پیش

زمین در دوره تریاسه

در دوره تریاسه، همه خشکی های زمین به هم متصل بودند و یک خشکی بسیار بزرگ را تشکیل میدادند. دانشمندان این ابر قاره­ را پانگه ­آ به معنای “همه زمین” نامیدند.

جانوران در دوره تریاسه

نخستین دایناسورها در ابتدای این دوره زندگی می کردند. سایر خزندگان نیز در این دوره زندگی می­کردند. از جمله این خزندگان می ­توان رینکوسورهای گیاه­خوار را نام برد. ماهی ها و لاکپشت ها در آب شنا می ­کردند، خزندگان بالدار( به آنها بال انگشتی نیز گفته می ­شود –Pterosaurs) بال های بافت ­سخت خود را در آسمان به پرواز در آوردند و در نهایت نیز نخستین پستانداران نیز در این دوره ظاهر شدند.

گیاهان در دوره تریاسه

سرخس ها، کهن داران(Ginkgos)، سایکادوئیدها(Cycadeoids) و سایکادهای خرما مانند نیز در کنار آب های جاری رشد می­ کردند. جنگل های پراکنده ی مخروط داران(Forests of Conifers) در سرزمین های گرمتر رشد می ­کردند. در آن زمان پوشش علفی و نیز گیاهان گلدار وجود نداشتند. ناحیه های درونی نیز پوشیده از صحرا های داغ و بی حاصل با مقداری کم و یا بدون حیات گیاهی بودند.

 -دوره ژوراسیک – 200 تا 145 میلیون سال پیش

زمین در دوره ژوراسیک

در دوره ژوراسیک پانگه ­آ به دو بخش شمالی( لورازیا) و جنوبی( گندوانا) تقسیم شد. این دو قسمت توسط یک دریا بنام تتیس از هم جدا می­ شدند.

جانوران در دوره ژوراسیک

در این دوره دایناسورها زمین را تحت کنترل خود در آوردند. دایناسورها گونه های متفاوتی داشتند. بعضی از آنها بسیار بزرگ و گیاه­خوار و سایر گونه های کوچکتر گوشتخوار بودند. خزندگان بالدار بر آسمان حکمرانی می­کردند و نخستین پرندگان نیز در این دوره ظاهر شدند. ماهی خزنده سانان(ایکتیوسوریا ها) و خرچنگ های نعل اسبی نیز در دریاها شنا می ­کردند.

گیاهان در دوران ژوراسیک

جنگل های مخروط داران قسمت های عمده خشکی را پوشاندند. کهن داران، درختان معمای میمون(Monkey Puzzle Tress)، سایکادها، درختان بلند سرخس، دم اسبی ها(Horsetails) نیز در این دوره معمول بودند. سرخس ها و خزه ها روی زمین رشد می­کردند اما هنوز خبری از پوشش علفی و یا گیاهان گلدار نبود.

-دوره کرتاسه – 145 – 65 میلیون سال پیش

زمین در دوره کرتاسه

زمین طی دوره کرتاسه، لورازیا و گندوانا به چندین تکه کوچکتر تقسیم شده و شکل گیری قاره های امروزی در این دوره آغاز شد.

جانوران در دوره کرتاسه

دایناسورهای درنده ی خشمگین، گوشت را جست و جو و جمع آوری می کردند. دایناسورهای گیاه­خوار به منظور دفاع از خود، به گونه ای تکامل یافتند که دارای لایه ای زره مانند بر روی بدنشان شدند. کروکودیل ها، لاکپشت ها و سوسمارها نمو پیدا کردند و نخستین مار ها بر روی زمین ظاهر شدند. حشرات، پرندگان و خزندگان بالدار در آسمان پرواز می­کردند و پستانداران کوچک نیز بر روی زمین قدم بر میداشتند.

گیاهان در دوره کرتاسه

در این دوره گیاهان گلدار ظاهر شدند که اجداد گیاهان، گلها و درختان برگ پهن امروزی بودند. آنها تبدیل به گونه اصلی حیات گیاهی شدند. بلوط، افرا، گردو و گیاهان ماگنولیا و درختان راش، در کنار مخروط داران فراوان، سایکاد ها و درختان سرخس نمو پیدا کردند. در آن زمان همچنان علف وجود نداشت.

انقراض ها

دوران مزوزوئیک از نظر زمانی در میان دو انقراض بزرگ قرار گرفته است و البته انقراض کوچک دیگری نیز در پایان دوره تریاسه رخ داد. حدود 252 میلیون سال پیش، انقراض پایان-پرمین، طی بیش از 60000 سال بیشتر حیات را از روی زمین محو کرد. در پایان دوره تریاسه یعنی در حدود 201 میلیون سال پیش، بیشتر موجودات دو زیست و موجودات کروکودیل مانند که در مناطق گرمسیری زندگی میکردند از بین رفتند. حدود 65 میلیون سال پیش، سیارکی بسیار بزرگ به زمین برخورد کرد و دهانه برخوردی بسیار بزرگ در چیکسالوب در شبه جزیره یوکاتان را تشکیل داده است.

از آنجا که فسیل ها ناقص اند، دشوار است که بگوئیم دقیقا چه چیزی باعث شده است که این انقراض ها رخ دهد، یا حتی اینکه چقدر سریع رخ داده اند. پس از همه اینها، گونه ها و یا آثار معین از رویداد های فاجعه بار ممکن است در ثبت فسیلی از دست رفته باشند که میتواند به سادگی ناشی از این باشد که لایه های رسوبی طی ده ها میلیون سال ناپدید شده اند. با این حال، چندین مظنون اصلی در هر انقراض وجود دارد. در پایان دوره پرمین، تله ی سیبری فوران های آتشفشانی عظیمی را متحمل شد که بسیاری از زمین شناسان عقیده دارند که باعث بزرگترین انقراض زمین شده است. هرچند چگونگی آن، همچنان محل بحث است.

فوران های آتشفشانی باعث افزایش شدید کربن دی اکسید در اتمسفر شد، اگرچه تحقیقات نشان میدهد که این افزایش کوتاه مدت بوده است. فوران ها همچنین دمای سطح دریا را افزایش داده اند که اقیانوس را به سوی اسیدی شدن سوق داده است و همین موضوع باعث شده است تا حیات دریایی دچار خفگی شود. تحقیقات دیگری در سال 2014 مطرح میکند که فوران ها باعث آزاد شدن مقدار زیادی از عنصر نیکل شده اند که باعث تحریک میکروب های نیکل خوار به نام متانوسارسینا به یک رقابت بر سر نیکل شده است. این میکروب ها ممکن است موجب افزایش سریع مقادیر زیادی از متان شده باشند که دمای سیاره را بسیار بالا برده است.

بیشتر دانشمندان با این موضوع که برخورد یک سیارک باعث محو شدن دایناسورها از سطح زمین در پایان دوره کرتاسه شده  است، موافق اند. برخورد احتمالا باعث برخاستن مقدار زیادی غبار شده است. این غبارها از رسیدن نور خورشید به سطح زمین جلوگیری کردند و باعث شده اند تا عمل فتوسنتز متوقف شود و این عاملی شد برای شکستن زنجیره غذایی و هر چیزی که مردار خوار و یا بسیار کوچک نبود از بین رفت. اما تله ی دکن که اکنون در هند قرار دارد، مقدار بسیار زیادی گدازه را پیش و پس از برخورد سیارکی از خود خارج کرده است و تعدادی از دانشمندان بر این باورند که این جریانات یا به طور مستقیم باعث از بین رفتن دایناسورها شده اند، یا به آن سرعت بخشیده اند.

فعالیت های آتشفشانی همچنان به عنوان عامل مقصر برای انقراض پایان-تریاسه نیز شناخته می­ شوند. اگرچه فعالیت های آتشفشانی در مجموع باعث گرمایش زمین شده است، پس از یک فوران آتشفشانی اولیه، مقادیر عظیمی از گوگرد به هوا وارد شدند و باعث یک سرمایش جهانی کوتاه مدت شدند. چنین چرخه های گرمایی-سرمایی ممکن است صدها بار طی بیش از 500 هزار سال رخ داده باشند. سرمایش های مشابه به قحطی های عظیم در زمان های تاریخی گره زده شده اند. مانند آن که در دهه 1700 در ایسلند رخ داد.

در نتیجه، حیواناتی که در دما های خوشایند در مناطق گرمسیری زندگی می­کردند از بین رفتند. در حالی که جانورانی که توسط Proto-feather محافظت می­ شدند، مانند پتروسور ها، و آنهایی که در عرض های جغرافیایی بالاتر زندگی می­کردند و خودشان را با تغییرات زیاد دمایی وفق داده بودند، تنها به زنده مانند. دانشمند زمین شناس پل اولسن می­گوید:« ویران کننده بوده است، زمانی که شما چنین زمستان های آتش افشانی ای را دارید، جایی که دما ممکن است به حدی پایین آمده باشد که حتی در مناطق گرمسیری یخ زدگی رخ داده است.»

ترجمه: امیرحسین ادیبی/ سایت علمی بیگ بنگ

منابع: factmonster.com , Livescience.com