در زیر یخ‌های قطب جنوب دریاچه‌های فراوان با وسعت‌های گوناگون قرار دارند. عده‌ای از زیست‌شناسان مولکولی احتمال وجود حیات در این دریاچه‌ها را می‌دهند. اخیرا گروهی توانسته‌اند نمونه‌های آبی از دریاچه ویلانز استخراج کنند که حاوی میکروب‌های زنده است.

سلول‌های حاوی DNA اولین مدرک حیات در دریاچه زیریخی در جنوبگان غربی هستند. در ۹ بهمن‌ماه، گروهی پژوهشی از آمریکا از دریاچه ویلانز (Whillans) که ۸۰۰ متر زیر سطح یخ قرار داد آبی را استخراج کردند که میزبان تعداد زیادی سلول زنده بود.

یک گروه پژوهشی آمریکایی ۸۰۰ متر در صفحه یخی بالای دریاچه ویلانز در قطب جنوب نفوذ کرده (این تصویر محل استقرار تیم در سال ۲۰۱۱ است) و اولین نشانه‌های حیات را از این دریاچه بیرون کشیده‌اند.

دانشمندان سه نمونه آب ۱۰ لیتری را از دریاچه گردآوری کردند. آزمون‌های اولیه در آزمایشگاه‌های سیار نشان داد که سلول‌ها فعالانه از اکسیژن استفاده می‌کنند. ماه‌ها برای زیست‌شناسان طول می‌کشد تا میکروب‌ها را شناسایی کنند. میکروب‌ها حداقل ۱۰۰ هزار سال زیر یخ محبوس بوده‌اند.

برنت کریستنر (Brent Christner) زیست‌شناس میکروبی دانشگاه ایالتی لویزیانا می‌گوید که یک چالش حذف آلودگی به عنوان منبع سلول‌ها بود که توسط تلفن ماهواره‌ای مستقر در محل حفاری بدان جا رسیده بود. حتی یخ‌های عصر یخبندان نیز حاوی غلظت‌های بسیار کم میکروب یا «اجساد آن‌ها» است، بنابراین پژوهشگران می‌دانستند که شاید سلول‌های درون نمونه‌های دریاچه از یخ آمده باشند.

در زیر هزاران متر یخ، شبکه دریاچه‌ها و رودهای قطب جنوب قرار دارد. سه گروه پژوهشی تلاش کرده‌اند از دریاچه‌های الزورث، ویلانز و وستوک نمونه‌برداری کنند.

او می‌گوید سلول‌ها از دریاچه آمده‌اند. اولا، غلظت سلولی در آب دریاچه از مرتبه ۱۰۰۰۰ در میلی‌متر است که حدود ۱۰۰ برابر بیش از شمار سلولی در آب ذوب‌شده حفره است. دوم این که آب ذوب‌شده از نظر شیمیایی تقریبا قابل مقایسه با آب مقطر است. برعکس، سطوح معدنی در آبی که گروه کریستنر سلول‌های آن را منزوی کرده ۱۰۰ برابر بیشتر است – معادل سلول‌های حاضر در آب دریاچه.

مارتین سیگرت، یخبندان‌شناس دانشگاه بریستول انگلیس می‌گوید: «موضوع مهم و جذابی است. تلاش گروه آمریکایی اولین دستیابی شفاف به سامانه دریاچه‌ای زیریخی است.» وی می‌افزاید کسب نمونه‌های تمیز ضروری است تا مطمئن شویم میکروب‌ها از دریاچه‌های مدفون زیر یخ آمده‌اند.

دریاچه ویلانز در حفره کم‌عمقی در جریان پایینی یک صفحه یخی کند واقع است. جریان‌های عمیق مایع آن و ۳۴۰ دریاچه زیریخی دیگر در جنوبگان را تغذیه و یخ‌ها را روان می‌کنند. انرژی زمین‌گرمایی در کنار اصطکاک و روکش‌های سنگین یخی آب را در سرزمین یخبندان به حالت مایع نگه می‌دارد. هیجان این کشف‌، کاوش دریاچه‌ها در ۱۹۹۶ را به یاد سیگرت می‌آورد، یعنی وقتی که گروهی بین‌المللی شامل سیگرت گستره زیاد دریاچه وستوک (Lake Vostok) را کشف کرد (۹ تیر ۱۳۷۵ – ص ۴۰۷). دریاچه‌ای زیریخی که دهه‌ها قبل کشف شده بود. سیگرت می‌گوید زیست‌شناسان میکروبی پیشنهاد دادند که این دریاچه مدفون – و احتمالا بقیه آن‌ها – امکان سکونت زیست‌بوم‌هایی را دارد که مدت‌ها قبل از سطح زمین رفته‌اند.

اما اسلاوک تولاسیچ (Slawek Tulacyk)، یخ‌شناسی از دانشگاه کالیفرنیا – سانتاکروز و رهبر برنامه حفاری می‌گوید این زمان مجهول است. در دریاچه ویلانس «زمان حدسی حداقل ۱۰۰۰۰۰ سال است.» اگرچه او توضیح می‌دهد که شاید این زمان آخرین باری باشد که صفحه یخ به اندازه کافی کوچک شده تا یک دریاچه ۱۶ کیلومترمربعی را در بر گیرد.

پروژه حفاری جدید از نکته‌ شگفت‌آور دیگری نیز پرده برداشت: دریاچه به نحو شگفت‌آور کم‌عمق است. دو سال پیش، گروهی با مواد منفجره آزمایش‌های لرزه‌ای انجام دادند. پژوهشگران از امواج صوتی حاصل برای نقشه‌نگاری اجسام زیر یخ استفاده کردند. این داده‌های لرزه‌ای نشان دادند که دریاچه ویلانز حدود ۹ متر عمق دارد. اما ابزارهای گروه تولاسیچ که از طریق حفره یخی پایین فرستاده شده‌اند عمق دریاچه را ۱.۵ تا ۲ متر می‌دانند. تولاسیچ می‌گوید محتمل‌ترین توضیح بر شگفتی سومی استوار است که از روزنه حفاری‌شده بیرون می‌آید: رسوب دریاچه حاوی مقدار قابل توجهی آب است. او می‌گوید این مخلوط غیرمنتظره یافته‌های اخیر لرزه‌ای را گیج گرده است.

سال قبل گروهی روسی دریاچه وستوک را سوراخ کردند اما تا امروز اثری از حیات نیافته‌اند. ماه قبل، مشکلات فنی سیگرت و همکارانش را قانع ساخت تا تلاش‌های خود را به مدت یکسال تعلیق کنند تا به دریاچه زیریخی الزورث (Ellsworth) برسند.

در ۱۲ بهمن، حفره ۳۰ سانتی‌متری بالای دریاچه ویلانز به خاطر یخ‌بستن در حال انسداد بود، بنابراین گروه تولاسیچ یکبار دیگر ابزارها را پایین بردند. این بسته تا زمان بازگشت پژوهشگران در این محل، یخ خواهد بست.

منبع: http://www.sciencenews.org/view/generic/id/348007/description/Life_found_deep_below_Antarctic_ice