بیگ بنگ: لایه بیرونی زمین، پوسته جامد و سختی که رویش گام بر میداریم، از قطعات شکسته‌ای ساخته شده و به پوسته تخم مرغ شکسته شباهت دارد. این قطعات که صفحات تکتونیکی نام دارند، با سرعت چند سانتی‌متر در سال به دور سیاره حرکت می کنند. گاهی اوقات این صفحات گرد هم آمده و ابرقاره‌ای را پدید می آورند. جدایی این ابرقاره پس از چند صد میلیون سال رخ می دهد.

به گزارش بیگ بنگ، پس از مدتی، صفحات تکتونیکی پراکنده شده و از همدیگر فاصله می گیرند؛ تا اینکه پس از 400 تا 600 میلیون سال دیگر دوباره به یکدیگر بپیوندند. آخرین ابرقاره «پانگه‌آ» تقریبا 310 میلیون سال قبل به وجود آمد و جدایی آن تقریبا 180 میلیون سال قبل به وقوع پیوست. تصور بر این است که ابرقاره بعدی در 200 تا 250 میلیون سال ِ آینده تشکیل خواهد شد. در حال حاضر، در نیم راه ِ فاز پراکندگی چرخه ابرقاره فعلی قرار داریم.

پرسش: ابرقاره بعدی چگونه و چرا به وجود خواهد آمد؟

چهار سناریو عمده برای تشکیل ابرقاره بعدی وجود دارد: نواپانگه‌آ، پانگه‌آ اولتیما، اوریکا و آماسیا. نحوۀ شکل‌گیری هر کدام به سناریوهای مختلفی بستگی دارد، اما همه با نحوه جدایی پانگه‌آ و چگونگی حرکت قاره‌های جهان امروزی ارتباط دارند. تفکیک پانگه‌آ منجر به شکل‌گیری اقیانوس اطلس شد که هنوز در حال حاضر به گستردگی خود ادامه می دهد. متعاقبا، اقیانوس آرام در حال بسته شدن و باریک‌تر شدن است.

اقیانوس آرام منزلگاه حلقه‌ای از نواحی فروروی در امتداد لبه‌های آن است؛ در آنجا، کف اقیانوس زیر صفحات قاره‌ای فرو رفته و در بخش داخلی زمین قرار دارد. کف اقیانوس قدیمی بازیابی شده و می تواند به آبفشان‌های اقیانوسی برود. اما اقیانوس اطلس دارای لبه اقیانوسی بزرگی است و صفحه اقیانوسی جدید تولید می کند؛ این اقیانوس فقط از دو ناحیه فروروی میزبانی می کند: «قوس آنتیل لِسر» در منطقه کارائیب و «قوس اسکوتیا» بین آمریکای جنوبی و قطب جنوب.

1-نواپانگه‌آ

اگر فرض را بر این بگذاریم که شرایط امروز تداوم داشته باشند و اقیانوس اطلس و آرام به ترتیب به باز و بسته شدن خود ادامه بدهند، سناریوی زیر برقرار خواهد بود: ابرقاره بعدی در طرف مقابل زمین پانگه‌آ شکل می گیرند. قاره آمریکا با قطب جنوبی که به سمت شمال حرکت می کند، برخورد می کند. ابرقاره‌ای که تشکیل می یابد، نواپانگه‌آ نامگذاری شده است.

2-پانگه‌آ اولتیما

شاید سرعت باز شدن اقیانوس اطلس کاهش یافته و در آینده بتدریج بسته شود. دو قوس کوچک فروروی در اقیانوس اطلس می توانند در کل امتداد سواحل شرقی قاره آمریکا گسترش می یابند. زمانی که قاره‌های آمریکا، اروپا و آفریقا در قالب یک ابرقاره به نام پانگه‌آ اولتیما گرد هم می آیند، دوباره پانگه‌آ پدید می آید.

3-اوریکا

اگر قرار باشد اقیانوس اطلس نواحی فروروی جدیدی به وجود بیاورد، اتفاقی که شاید هم اکنون در حال وقوع است، هر دو اقیانوس آرام و اطلس محکوم به بسته شدن می شوند. یعنی یک حوزه اقیانوسی جدید باید ایجاد شود تا جایگزین‌شان گردد. در این سناریو، بریدگی (شکاف) آسیا که در حال حاضر از غرب هند تا قطب شمال گسترده است، باز می شود تا اقیانوس جدیدی را ایجاد نماید. ماحصل این فرایند، تشکیل ابرقاره اوریکا است. به دلیل حرکت قاره استرالیا به سمت شمال، این ابرقاره در مرکز قاره جدید جای می گیرد و قاره آمریکا و آسیای شرقی اقیانوس آرام را از هر دو طرف می بندند. صفحات اروپا و آفریقا با بسته شدن اقیانوس اطلس دوباره به قاره آمریکا ملحق می شوند.

4-آماسیا

سناریوی چهارم سرنوشت کاملا متفاوتی را برای زمین آینده پیش‌بینی می کند. چندین صفحه تکتونیکی در حال حرکت به سمت شمال هستند که آفریقا و استرالیا را نیز شامل می شود. باور بر این است که چنین حرکتی ناشی از ناهنجاری‌های به جای مانده از پانگه‌آ باشد و از اعماق داخلی زمین یعنی گوشته نشات گرفته باشد. به دلیل این حرکت به سمت شمال، میتوان سناریویی را متصور شد که طی آن قاره‌ها (به جز قطب جنوب) به حرکت شمالی شان ادامه بدهند. یعنی آنها سرانجام در پیرامون قطب شمال در ابرقاره آماسیا گرد هم آمده و به هم می رسند. در این سناریو، هر دو قاره اطلس و آرام عمدتا باز باقی می مانند.

ما معتقدیم که از میان این چهار سناریو، نواپانگه‌آ محتمل‌ترین سناریو باشد. سایر سناریوها فرض را بر این می گذارند که فرایند دیگری وارد عمل می شود. بر اساس آن، نواحی فروروی اطلس جدیدی برای اوریکا باید وجود داشته باشد. بررسی آینده صفحات تکتونیکی زمین ما را مجاب می کند تا مرزهای دانش‌مان را به چالش کشیده و آنها را گسترش دهیم. در نتیجه، مجبور به تامل در فرایندهایی بشویم که سیاره ما را در طول بازه‌های زمانی طولانی شکل می دهند. در همین راستا، پرسش‌های تازه دیگری هم برایمان پیش می آید: ابرقاره بعدی از چه نوع آب و هوایی برخوردار خواهد بود؟ گردش اقیانوسی چگونه تنظیم و تعدیل خواهد شد؟ حیات چگونه فرگشت و سازگار خواهد شد؟ یافتن پاسخ برای این پرسش‌ها می تواند مرزهای دانش را جابجا کند.

ترجمه: منصور نقی لو/ سایت علمی بیگ بنگ

منبع: theconversation.com