بیگ بنگ: افرادی که در مناطق تکتونیکی فعال جهان زندگی می‌کنند، با خطر بالقوه‌ای به نام زلزله مواجه هستند. اگرچه پوسته زمین همواره زلزله‌های بی‌شماری را تجربه می‌کند، اما گاهی انرژی آزاد شده باعث نابودی وسیع مساکن و زیرساخت‌های انسانی می‌شود.

در این مقاله، به چند نمونه از بدترین و مخرب‌ترین زلزله‌های تاریخ اشاره می‌شود. اما دانشمندان هیچ وقت به این نکته پی نخواهند برد که زلزله‌ها در ماقبل تاریخ تا چه اندازه مخرب بودند.

چه عواملی باعثِ مرگبار شدنِ زلزله‌ها می‌شود؟

اینکه زلزله مرگبار باشد یا خیر، به عاملی تحت عنوان «بزرگی» و محل وقوع آن بستگی دارد. بزرگی زلزله معمولاً با واحد ریشتر اندازه گرفته می‌شود. به تعریف «مریم وبستر» از ریشتر دقت کنید: « یک مقیاس لگاریتمی انتها باز برای بیانِ بزرگی زلزله بر حسب انرژی آزاد شده در آن؛ 1.5 ریشتر کوچک‌ترین زلزله‌ای است که می‌تواند در سطح زمین احساس شود؛ 4.5 ریشتر می‌تواند خسارات جزئی به بار آورد؛ اما 8.5 ریشتر خسارات شدید و مخربی بر جای می‌گذارد.»

مکان وقوع زلزله یکی از مولفه‌های مهم در بررسی این حادثه طبیعی است و مشخص می‌کند که زلزله چقدر خسارت وارد خواهد کرد و احتمالِ مرگ چه تعداد از انسان‌ها وجود دارد. زلزله متوسطی که درست در زیر یک شهر اتفاق بیفتد، به احتمال زیاد مخرب‌تر از یک زلزله 9 ریشتری در گودال ماریانا است. دلایل آن هم کاملاً روشن است. با این حال، زلزله‌های بزرگی که در زیر دریاها به وقوع می‌پیوندند، می‌توانند باعث بروز سونامی‌های مخربی شوند. در اثر وقوع سونامی، شهرهای ساحلی در صورتی نزدیکی به مرکز زلزله به شدت آسیب می‌بینند. این همان اتفاقی بود که سال 2010 گریبان هائیتی را گرفت.

مرگبارترین زلزله تاریخ؟

بر اساس شواهد موجود، مرگبارترین زلزله تاریخ که همگان به آن توافق نظر دارند، زلزله شاآنشی(Shaanxi) است که در سال 1556 میلادی رخ داد. این زلزله 8 ریشتری جان صدها هزار نفر را گرفت.

آیا تاکنون زلزله 10 ریشتری اتفاق افتاده است؟

اگرچه زلزله 10 ریشتری از دیدگاه نظری امکان‌پذیر است، اما در تاریخ بشر تاکنون چنین زلزله‌ای رخ نداده است. البته در گذشته به این مقدار نزدیک شده‌ایم. بر اساس منابعی مثل Japan Times، در سال 1960 زلزله‌ای به بزرگی 9.6 ریشتر شهر والدیویا در کشور شیلی را لرزاند. این مورد تابحال به عنوان بزرگ‌ترین زلزله شناخته شده است، اما در مقایسه با زلزله‌های کوچکِ دیگر تاکنون چندان مرگبار نبوده است.

این زلزله در ظهر 22 مِی به وقوع پیوست و یک سونامی پدید آورد که جنوب شیلی، هاوایی، ژاپن، فیلیپین، شرق نیوزیلند، جنوب شرق استرالیا و جزایر الیوت را تحت تاثیر قرار داد. کانون این زلزله در نزدیکی لوماکو، یعنی در 570 کیلومتریِ جنوب سانتیاگو گزارش شد. اگرچه شمار کشته شدگان و خسارات مالی زلزله هرگز مشخص نشد، اما تصور بر این است که حدود 7000 نفر جان خود را از دست دادند.

مرگبارترین زلزله‌ها در تاریخ بشر کدام‌ها بودند؟

خب بدون هیچ مطلب اضافی می‌خواهیم مرگبارترین زلزله‌های ثبت شده در تاریخ بشر را نام ببریم. این فهرست به ترتیب نوشته نشده است.

1- زلزله شاآنشی در سال 1556 واقعاً مرگبار بود

در سال 1556، یکی از بدترین و مخرب‌ترین زلزله‌ها در شهر شاآنشی چین به وقوع پیوست. این زلزله که 8.5 ریشتر بزرگی داشت و احتمالاً 830 هزار نفر را در کمتر از 20 ثانیه کُشت. منطقه‌ای به بزرگی 840 کیلومتر در بیش از 90 ناحیه تخریب شد. کانون این زمین‌لرزه در ناحیۀ هوآژیان بود. محققان از این زلزله به عنوان بدترین زلزله تاریخ بشر یاد می‌کنند.

2- زلزله تانگ‌شان در سال 1976 نیز خیلی مرگبار بود

زلزله تانگ‌شان که 20 ثانیه زمین را لرزاند، یکی دیگر از مرگبارترین زلزله‌های جهان به شمار می‌رود که در سال 1976 اتفاق افتاد. خسارات جانیِ ناشی از این زلزله را بین 242 هزار تا 655 هزار نفر تخمین زده‌اند. همان‌طور که از نامش پیداست، این زلزله در نزدیکی شهر تانگ‌شان در 28 جولای 1976 به وقوع پیوست. تانگ‌شان در آن زمان یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهای چین به حساب می‌آمد. تخمین زده شده که این زلزله 8 ریشتر بوده است.

3- زلزله آنتیوچ در سال 526 پس از میلاد یکی از مرگبارترین زلزله‌های جهان

526 سال پس از میلاد، زلزله عظیمی شهر باستانیِ آنتیوچ در آنتاکیایِ ترکیه را لرزاند. این زلزله 250 هزار تا 300 هزار نفر را در چند ثانیه از پای در آورد و این محل باستانی را به طور کامل تخریب کرد. تصور بر این است که این مقدار کل جمعیت آنتیوچ در آن زمان بود. طولی نکشید که آن سازه‌ها در دام آتش افتادند. این سازه‌ها که از دست زلزله گریخته بودند، یارای گریز از چنگال حریق را نداشتند و خسارت‌های وارد شده به شهر دوچندان شد.

4- زلزله هایوآن در سال 1920 جان عدۀ زیادی را گرفت

در ماه دسامبر 1920، شهر هایوآن در جمهوری خلق چین زلزله بزرگی به اندازه 8.5 ریشتر تجربه کرد. در پی این حادثه مرگبار، 273 هزار نفر چشم از جهان فرو بستند. زلزله حلب در 1138 سال پس از میلاد مسیح تعداد زیادی کشته بر جای گذاشت.

5- زلزله 8.5 ریشتری شهر حلب در سوریه را به طور کامل نابود کرد

بر اساس شواهد تاریخی، این زلزلۀ عظیم حدود 230 هزار نفر را به کام مرگ کشاند.

6- زلزله هانگ‌دونگ در سال 1303 پس از میلاد

زلزله‌ای به بزرگیِ 8 ریشتر شهر هانگ‌دونگ در امپراتوری مغولستان را به لرزه در آورد. در پی این حادثه، 200 هزار نفر جان خود را از دست دادند و ساختمان‌هایی مثل معابد با خسارات شدیدی روبرو شدند.

7- زلزله سوماترا و سونامی سال 2004 عده زیادی را کشت

در سال 2004، زلزله مرگباری در شهر سوماترای اندونزی رخ داد. این زلزله 9.1 ریشتری بیش از 277800 نفر را به کام مرگ فرستاد. این زلزله در زیر دریا رخ داد، اما سونامیِ ناشی از آن بسیاری از مناطق ساحلی اطراف کانون لرزه را در نوردید.

8- زلزله هائیتی در سال 2010 جان صدها هزار نفر را گرفت

در سال 2010، زلزله‌ای به بزرگیِ 7 ریشتر هائیتی را لرزاند. در پی این زلزله مخرب، حدود 222570 نفر جان‌شان را از دست دادند و صدها هزار نفر بی‌خانمان شدند. جمهوری دومنیک هم تحت تاثیر این زمین‌لرزه قرار گرفت.

9-زلزله دامغان در ایران سال 856 پس از میلاد جان عده زیادی را گرفت

این زلزله 8 ریشتری در شهر دامغانِ ایران به وقوع پیوست. خود شهر و نواحی اطراف آن به نابودی کشیده شد. تصور بر این است که حدود 200 هزار نفر در دم کشته شدند.

10- زلزله کانتو در سال 1923 یکی دیگر از زلزله‌های مخرب جهان به شمار می‌آید

یکی از بدترین زمین‌لرزه‌ها در سال 1923 در منطقه کانتویِ ژاپن رخ داد. حدود 143 هزار نفر جان خود را از دست دادند و همان سال آتش گسترده توکیو به راه افتاد. بزرگیِ این زلزله 7.9 ریشتر تخمین زده می‌شود.

11- زلزله عشق‌آباد در سال 1948 هزاران نفر را از بین برد

زلزله سال 1948 در عشق‌آباد ترکمنستان یکی دیگر از مرگبارترین زلزله‌ها در تاریخ بشر محسوب می‌شود. این زلزله 7.3 ریشتری، به زندگیِ بیش از 110 هزار نفر پایان داد.

ترجمه: منصور نقی‌لو/ سایت علمی بیگ بنگ

منبع: interestingengineering.com