بیگ بنگ: مارگارت گووینگ مورخ انگلیسی، خاطرنشان کرده که تحول دانش هسته ای از تقارن میان کشف شکافت و، چند ماه بعد، شروع جنگ جهانی دوم، متاثر بوده است. اگر شکافت و امکان واکنش زنجیره ای در یک دوره ی صلح آمیز کشف شده بود، پیش از آنکه بمب اتمی ساخته شود، ایجاد نیروگاههای هسته ای به نتیجه ی مطلوب می رسید و در آن صورت، افکار عمومی به شکل دیگری واکنش نشان می داد.

از راست به چپ: رابرت اوپنهایمر، نیلز بور، آلبرت اینشتین و لئو زیلارد
از راست به چپ: رابرت اوپنهایمر، نیلز بور، آلبرت اینشتین و لئو زیلارد

به گزارش بیگ بنگ، عده ی کثیری از دانشمندان بزرگی که با تحقیقاتشان در رهاسازی انرژی هسته ای و در بهره برداری از فرایند واکنش زنجیره ای سهیم بوده اند، مسائل وجدانی را پیش خود مطرح کرده اند و از بابت استفاده هایی که از نتایج کارشان شده است، دلمشغولی هایی داشته اند. پس از بمب، مذاکرات برای رسیدن به موافقت های بین المللی خلع سلاح در نظرشان حائز اولویتهای مطلق بود. افرادی نظیر رابرت اوپنهایمر، نیلز بور، آلبرت اینشتین و لئو زیلارد سرسختانه در برابر تولید و توسعه ی بمب هیدروژنی قد علم کرده بودند. فردریک ژولیو بیانیه ی استکهلم را به گوش جهانیان رسانید و در هر فرصتی تاکید می کرد که جنگ هسته ای می تواند تمدن بشریت را نابود کند. آندره ساخاروف که در توسعه ی بمب هیدروژنی شوروی سهم مهمی داشته است، در کشورش، مبارزه ای برای دفاع از حقوق بشر را آغاز کرد.

جا دارد که خاطرنشان کنیم که بسیاری از این دانشمندان با حکومتهای کشورشان درگیری های گاهی خیلی جدی داشته اند، مثل اوپنهایمر در ایالات متحده ی آمریکا، ژولیو در فرانسه، ساخاروف در اتحاد جماهیر شوروی، هرچند که انگیزه ها و پرده ی متن درگیری ها از کشوری به کشور دیگر متفاوت بوده است. معمولا متخصصان یک رشته ی علمی با همکاران خارجیشان بیشتر ارتباط دارند تا با هموطنانشان که در رشته های متفاوتی فعالیت می کنند. اوپنهایمر آن را یکی از نشانه های تمدنش می دانست، این قوه ی تفاهم متقابل می تواند به پیشبرد در تحقق راه حل ها کمک کند.

فاجعه ی چرنوبیل در سال 1986، اثرات زیانبخش نشت رادیواکتیو را نشان داد. در واقع این اثرات در مقیاس بین المللی مطرح اند، آن چه که بر وابستگی متقابل ملت ها در دنیای امروز تاکید دارد. کوششهایی که برای خلع سلاح به عمل می آیند، به این زودی ها میسر نخواهد بود؛ در این عرصه، وضعیت را نمی توان با وضعیت دو شطرنج باز در برابر هم مقایسه کرد، که بازی را با مهره های یکسان و هر یک با شناختی کلی از شیوه ی بازی طرف مقابل آغاز می کند، چنین وضعیتی در مقیاس کشورها و قاره ها مصداق ندارد، زیرا اوضاع جغرافیایی و اقتصادی آنها کاملا متفاوت است، وسایل یکی برای دیگری کاملا شناخته نیست و اطلاعات درباره ی کم و کیف این وسایل نیز گاهی از سوی دستگاههای امنیتی یا تبلیغاتی مخدوش شده و بر حسب نیاز، کمتر یا بیشتر از آنچه که هست، وانمود می شود. حتی گاهی، به اعتبار پاره ای شواهد، می توان تردید کرد که دولتها همیشه دیدی روشن و واقع بینانه از وسایل و منابع خودشان داشته باشند.

harness_the_atom-152318ایزاک رابی در سال 1985، پس از گوش دادن به سخنان بانوی تاریخدانی درباره ی دوره ای که خودش از معماران آن بوده است، چنین توضیح داد: در گرماگرم جنگ، با به یاد آوردن بمباران های شهرهای چین و قساوتی که ژاپنیها در حق مردم چین مرتکب شده بودند، ما به بمباران اتمی ژاپن اعتراض نکردیم. اما تدارک برنامه ی بمباران اتمی در زمان صلح، چیز وحشتناکی است. ما باید از به کار بردن سلاحهای هسته ای صرف نظر کنیم. در جایی هم لئوزیلارد در پایان خاطراتش روایت می کند: از من پرسیدند، آیا فکر می کنم که تراژدی دانشمند این است که با قدرت خود دانش های ما را به پیش می برد تا بعدا، بشریت بتواند آنها را در مقاصد تخریبی به کار ببرد؟ پاسخ من این است: این تراژدی دانشمند نیست، بلکه تراژدی بشریت است.

در قرن شانزدهم، فرانسوا رابله نوشت: «علم بدون وجدان اخلاقی، تباهی روح است.» این وجدان اخلاقی، تنها وجدان دانشمند نیست. البته دانشمندان نقش اساسی، از جمله در عرصه ی وجدان اخلاقی بر عهده دارند. با این حال، این دولتها هستند که مسئولیت نهایی و وسایل مقابله با آن را در اختیار دارند، اما افکار عمومی شهروندان همه ی کشورها می تواند نقش تعیین کننده ای در این میان ایفا کند.

نویسنده: محمد پرگلی / سایت علمی بیگ بنگ

مطالعه بیشتر: تاریخچه ی اتم

دیدگاهتان را بنویسید

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.

3 دیدگاه

  1. راستش این کتاب برای سالها پیشه وصفحات اولشو نداشتم که اسم نویسنده ی کتاب رو بنویسم…

  2. اون تاریخچه اتم رو لینک نکردین
    اگه میشه اونو هم به صورت لینک در بیارین
    با تشکر!