در يك مصاحبه كه دو هفته قبل از فوت اينشتين، انجام گرفت، مصاحبه‌كننده مي‌نويسد:

««  اينشتين اظهار داشت كه در ابتداي اين قرن تنها چند دانشمند بودند كه ذهن فيلسوفانه‌اي داشتند. اما امروزه فيزيك‌دانان تقريباً همه فيلسوف هستند، گرچه آنها مستعد فيلسوف بد بودن هستند. او به عنوان پوزيتيسم منطقي اشاره كرد كه معتقد بود آن نوعي از فلسفه است كه از فيزيك بيرون آمده است»».

Einstein, Physics and Reality

نوشته‌ي :  Jagdish Mehra

ترجمه و افزودگي: منصور اسلامي

انتشارات: شايسته

 موضوع: فيزيك، فلسفه‌ي فيزيك

چاپ اول، 1387

تعداد صفحه: 175

پست الكترونيك ناشر:  shayeste.bookshop@yahoo.com

Einstein, Physics

 

اينشتين ديدگاه‌هاي مخالف در مقابل توسعه‌ و موفقيت مكانيك كوانتوم اختيار كرد. در مناسبت‌هاي بسياري، اينشتين به صورت مخالف عمده و اصلي نظريه‌ عمل مي‌كرد. مخصوصاً در مقابل نتايج فلسفي‌اي كه از نظريه‌ي كوانتوم جديد ناشي مي‌شد. بحث‌هاي معرفت‌شناختي او با نيلز بودر و مكس بورن به احتمال قوي در رده‌ي بزرگترين مباحثه‌هاي تاريخ علم قرار مي‌گيرد كه بعضي از سوال‌هاي بسيار پايه‌اي را پديد آورد. اينشتين هنوز با پاسخ‌هايي كه دريافت كرده بود، قانع نشده بود. نه تنها كار بعدي او روي نسبيت عام و نظريه‌ي ميدان وحدت يافته، او را از بيشتر فيزيك‌دانان جوانتر معاصر بيگانه كرد، بلكه انتقاد آنها روي نكاتي متمركز شده بود كه براي اينشتين فرع به نظر مي‌رسيد. مانند مسائل آماري و جزئيات موجبيتي.

او سرانجام با اين جمله خودش را تسليم منتقدانش كرد:

««  به نظر من نظريه‌ي كوانتوم معاصر، به وسيله‌ي اصول و مفاهيم خاص پايه‌اي كه پشت سرش پنهان شده است و در كل از مكانيك كلاسيك گرفته شده است،‌ يك فرماليزاسيون مطلوب از مفاهيم را تشكيل مي‌دهد. با اين همه من اعتقاد دارم كه اين نظريه‌، هيچ نكته‌ي مفيدي را براي حركت به سوي پيشرفت‌هاي آتي به دست نمي‌دهد. اين همان نقطه‌اي است كه انتظارات من بسيار فراخ‌تر از انتظارات فيزيك‌دانان معاصر از آن رخت بر مي‌بندد»».

تا قبل از ظهور نظريه‌ي كوانتوم و پديد‌ه‌هاي كوانتومي، علم، وجود جهان خارجي را قبول داشت و هدف دانشمندان اين بود كه مشاهدات خود را بر حسب رفتار اشياء خارجي توضيح دهند. اما مكانيك كوانتومي با آمدنش اين نگرش را زير و رو كرد. جايي كه مشاهدات مختلف منتهي به يك نتيجه‌ي واحد نمي‌شود.

در مقابل اين مسائل فيزيك‌دانان عمدتاً به سه گروه تقسيم شدند:

1)       بعضي نظريه‌ي فعلي كوانتوم را رضايت‌بخش نمي‌دانند و معتقدند كه بايد در پي يافتن تئوري‌هاي جديد باشيم.

2)      برخي ديگر در فرماليزم رياضي آن اشكالي نمي‌بينند ولي معتقدند كه بايد تعبير ديگري براي اين فرماليزم يافت.

3)     اما اكثريت فيزيك‌دانان معاصر نظريه‌ي كوانتوم و تعبير رايج آن را پذيرفته‌اند و به دليل موفقيت‌هاي درخشانش خود را به اين تسلي داده‌اند كه يا مسائل حل شده است يا نبايد درباره‌ي آن فكر كرد.

بدون ترديد اينشتين يكي از قدرتمندترين متفكران در زمينه‌ي مسائل طبيعت‌شناسي بود و نظرات او تأثير بسزايي روي فيزيك‌دانان داشت. اينشتين معتقد بود كه شناخت جهان طبيعت ممكن است و اين امر را يك معجزه‌ و يك سر جاوداني مي‌دانست. به عقيد‌ه‌ي او اينكه ما مي‌توانيم به تجارب حسي‌امان با تفكر نظم بدهيم، امري است كه ما را به وحشت مي‌اندازد. مي‌توان گفت راز ابدي جهان، قابل درك بودن آن است. اينشتين مي‌گويد:

 بسياري از قدما فكر مي‌كردند كه دانش ما درباره‌ي طبيعت صرفاً زاييده‌ي تجارب حسي است. آنها براي قدرت خلاقه‌ي ذهن انسان نقشي قائل نبودند. نيوتون فكر مي‌كرد كه مفاهيم اساسي (نظير جرم، شتاب و نيرو)  و قوانين مكانيك نيوتوني را مي‌توان از تجربه استنتاج كرد و منظور او از جمله‌ي “”فرضيه‌ها ساخته‌ي من نيست”” نيز همين بود. با وجود اين، موفقيت مكانيك نيوتوني همه را از تشخيص هويت ذهني مباني اين دستگاه غافل كرد. در قرن نوزدهم نيز اكثر فيزيك‌دان‌ها بر اين عقيده‌ بودند كه تمام اطلاعات فيزيكي،‌ صرفاً نتيجه تجارب حسي است. نادرستي اين عقيده پس از عرضه شدن نسبيت عام آشكار شد. زيرا معلوم شد كه اين نظريه‌ مي‌تواند حقايق تجربي بيشتري را به نحو رضايت‌بخش‌تري توضيح دهد. اصول فيزيك نظري، زائيده‌ي فعاليت‌هاي آزاد ذهن انسان است. اين ذهن انسان است كه فرضيه مي‌سازد و نظريه ارائه مي‌دهد. منتها بايد دنبال آن نظرياتي رفت كه نتايج حاصل از آن تجارب حسي را توجيه كند، زيرا مطابقت با تجربه شرط لازم براي صحت هر نظريه است.

اينشتين عقيده داشت كه اسرار طبيعت نهفته است و راه مشخص و معيني براي دستيابي به آنها وجود ندارد. تنها با به كار انداختن فكر و استفاده از حدس و شهود مي‌توان به مفاهيم مناسب و اصول حاكم بر جهان طبيعت پي برد و نيز وي را عقيده‌ بر اين بود كه توجه صرف به تجارب حسي موجود كافي نيست و فيزيك‌دانان نظري بايد به دنبال ساختن طرحي ساده و زيبا و كلي باشند و اين طرح جهان‌شمولي كه مورد قبول آنهاست، ناسازگاري نداشته باشد. اينشتين خود به اين روش پايبند بود و در ارائه نظرياتش به اصول توجه مي‌كرد تا ساختن نظريه‌اي كه بتواند نيازهاي روز را برآورده كند. وي اظهار داشته است كه آزمايش مايكلسون و مورلي محرك وي در ساختن نظريه‌ي نسبيت خاص نبوده، بلكه به اين علت به دنبال ساخت چنين نظريه‌اي رفت كه بر مبناي اصول كلي،‌ به حركت مطلق اعتقاد نداشته و از طرفي اين اعتقاد را با نظريه‌ي الكتروديناميك ماكسول سازگار نديده است. بنابراين در جهت رفع اين نقيضه بود كه به اين نظريه‌ دست يافت.

اما راجع به بحث واقعيت بايد گفت كه عقيده‌ي اينشتين اين بود كه اعتقاد به دنياي خارجي مستقل از ذهن، اساس تمام علوم طبيعي است. همچنين او اعتقاد داشت كه چون ما از طريق حواس از دنياي خارجي مطلع مي‌شويم، بنابراين دانش‌مان از جهان خارج به دست مي‌آوريم و اين تصوير دائماً رو به تكامل است. به طور خلاصه اينشتين اعتقاد داشت كه مام مي‌توانيم بدون آنكه اعتقادمان را در مورد امكان به دست آوردن تصوير واقعي عالم خارج كنار بگذاريم يا از عليت دست بشوييم، به حل مشكلات فعلي فيزيك نائل شويم. او در اين باره مي‌گويد:

«« بعضي از فيزيك‌دانان از جمله خود من، نمي‌توانند بپذيرند كه بايد براي هميشه از انديشه نمايش مستقيم واقعيت فيزيكي در فضا و زمان دست شست و يا بايد تسليم اين نظر شد كه رويدادهاي طبيعت به بازي‌هاي احتمال مي‌مانند»».

گرچه پس از رواج تعبير كپنهاگي نظريه‌ي كوانتوم،‌ گرايش‌هاي رئاليستي در فيزيك‌دانان ضعيف شد ولي در دهه‌‌هاي اخير اين گرايش‌ها به سوي تفكر رئاليستي رو به صعود بوده است.

شايد در ميان اين بحث‌ها و عقايد مختلف درباره‌ي واقعيت و زندگي پيش رو، اين گفته‌ي گابريل گارسيا ماركز خيلي هم بي‌ربط به موضوع نباشد كه گفت:

«« زندگي، آنچه زيسته‌ايم نيست، بلكه چيزي است كه به خاطر مي‌آوريم تا روايتش كنيم»».

فهرست

مقدمه مترجم

ديباچه

مقدمه

1)        نظريه‌ي كوانتوم غير اينشتيني

اتم بور –  زومرفلد

فيزيك و اصل تطابق

مكانيك كوانتومي

مكانيك موجي

تعبير ميكروفيزيك

تعبير احتمالاتي تابع موج

روابط عدم قطعيت

2)      بحران در فيزيك نظري

مطالعات اوليه اينشتين

اصول اساسي در كار اوليه اينشتين

بحث كوانتوم نور با نيلز بور

آيا نظريه‌ي ميدان، امكاناتي را براي حل مسئله كوانتوم عرضه مي‌كند؟

يك نقطه‌ نظر ارشادي جديد

پايه‌هاي نظريه‌ي گرانش

بسوي نظريه‌ي ميدان وحدت يافته

3)     مكتوباتي در باب مكانيك موجي

معادله‌ي شرودينگر واقعي

پيرامون رابطه‌ي عدم قطعيت

آيا جهش‌هاي كوانتومي وجود دارند؟

4)      بحث معرفت‌شناختي با اينشتين

آيا مكانيك كوانتوم واقعيت را به درستي توصيف مي‌كند؟

پنجمين كنفرانس سولوي (1927)

بحث‌هايي در باب مسائل معرفت‌شناختي

اصل مكمليت بور و مكتب كپنهاكي

5)     آيا توصيف نظريه‌ي كوانتومي طبيعت كامل است؟

دانش گذشته و آينده در مكانيك كوانتومي

مسئله‌ي كامليت

فيزيك و واقعيت

مكانيك كوانتومي و واقعيت

6)      آيا خداوند تاس بازي مي‌كند؟

اينشتين آماري

آخرين بحث اينشتين درباره‌ي عليت آماري و دترمينيسم

7)     ماخ در مصاف با كانت

جنبه‌هاي پيشرفت و توسعه‌ي فلسفه‌ي طبيعي اينشتين

ديدگاه‌هاي ارشادي

اقتصاد فكر

نظريه‌ها ابداعات آزاد ذهن هستند

بين آب و آتش

پيش‌فرض‌ها و پيش‌بيني‌ها

شهود و تجربه

واقعيت چيست؟

توصيف و واقعيت

علم و فرضيه

فرهنگ اصطلاحات

يادداشت‌ها و مراجع

پاسخ دادن به شهباز لغو پاسخ

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.

6 دیدگاه

  1. سلام این کتاب خوبیه ولی این ترجمه‌ای ک معرفی کردین کل کتاب نیست کل کتاب تو ترجمه قدیمیتر (به نظرم ترجمه دکتر خواجه پور هست هست) حدود 400 صفحه است ولی اینجا تقریبا نصف کتاب ترجمه شده.

    1. دوست عزیز سلام،
      کتابی که شما به آن اشاره کردید که قدیم تر با ترجمه خواجه پور منتشر شده، کتاب متفاوتی است که نویسنده آن خود آلبرت اینشتین می باشد. شاید تشابه عناوین این دو کتاب شما را به اشتباه انداخته.
      در هرصورت، کتابی که در این پیج معرفی شده کامل هستش و کل کتاب اصلی را شامل می شود و حتی ضمیمه ها و افزودنی های مفیدی نیز دارد. تا اونجایی که تو بازار جستجو کردم، به شکل چاپی موجود نیست، شاید بتوان با ناشر یا مولف تماس گرفت و نسخه پی دی اف در اختیار گذاشت.

    2. دوست عزیز سلام،
      کتابی که شما به آن اشاره دارید و قدیم تر چاپ شده کتاب “فیزیک و واقعیت” نوشته خود آلبرت اینشتین است که توسط خواجه پور ترجمه شده است. اما کتابی که این پیج آن را معرفی می کند کتابی متفاوت با عنوان “اینشتین، فیزیک و واقعیت” به نویسندگی یاگدیش مهرا می باشد. شاید تشابه نسبی عنوان دو کتاب شما را به اشتباه انداخته باشد.
      بهرحال، کتابی که معرفی شده نسخه کامل همراه با افزودگی های مفید برای دوست داران فیزیک است.

  2. من چیزی از فیزیک نمی دونم. تا جایی که من از کوانتوم_ دست و پا شکسته _
    فهمیدم، اینه که کوانتوم یه احتمال و یه تصور ذهنی هست…
    لطفا در مورد این که اصلا کوانتوم چی هست؟ جوری که ما غیر حرفه ای ها بفهمیم، در فیس بوک یا سایت بنویسید.
    ممنون

  3. سلام من شهباز روحانی هستم چگونه میتوان کتاب اینشتن فیزیک واقعیت را خریداری کنم؟
    ضمناً اگر کتابهای مشابه ای در مورد فیزیک بنیادی هسته ای یا کوانتوم منتشر کرده اید معرفی بفرمایید،ممنون.

    1. سلام
      با توجه به اینکه چاپ این کتاب در بازار موجود نیست، شاید بتوان با ناشر یا خود مولف/مترجم جهت تهیه پی دی اف کتاب رایزنی کرد.