بیگ بنگ: در 30 دی ماه 1395 ساختمان مشهور پلاسکو در چهار راه استانبول تهران بر اثر آتش‌سوزی فرو ریخت. شاید بسیاری از خودشان بپرسند که یک ساختمان چطور بر اثر آتش‌سوزی فرو می‌ریزد؟

185957ساختمان پلاسکو با 17 طبقه به عنوان یکی از نخستین ساختمان‌های بلند و مدرن تهران شناخته می‌شد. این ساختمان در سال 1339 هجری خورشیدی، یعنی زمانی نزدیک به 56 سال قبل به شیوه اسکلت فلزی ساخته شده بود. آتش‌سوزی در این ساختمان صبح روز 30 دی‌ماه از طبقات 8 و 9 شروع شد و به تدریج به سرایت به دیگر طبقات گسترده شد. تلاش آتش نشان‌ها برای مهار آتش موثر واقع نشد و این ساختمان بعد از 4 ساعت فرو ریخت.

نگهداری، استاندارد‌ها و ضریب ایمنی

ساختمان پلاسکو عمرش به بیشتر از نیم قرن می‌رسد. البته این عدد به تنهایی دلیل کافی برای فروریزی یک ساختمان نیست، اما به شرط آن‌که آن ساختمان به خوبی نگهداری شده و دارای یک سیستم دقیق تعمیر و ایمن سازی بوده باشد. در مورد ساختمان پلاسکو مشخص نیست که این سازه بلند فلزی آخرین بار چه زمانی تحت یک سیستم تعمیر نظام‌مند بوده است. همچنین استاندارد‌های ایمن سازی در مورد این ساختمان به درستی رعایت نشده بودند. این موضوعی است که سخنگوی سازمان آتش نشانی هم بر آن تاکید کرده است.

2150860سید جلال ملکی سخنگوی آتش نشانی در این‌باره گفته است: « بارها به هیات مدیره این ساختمان درباره ایمنی ضعیف آن هشدار داده بودیم اما متاسفانه هیچ کسی به هشدارهای آتش نشانی توجهی نکرده بود و باعث بروز این فاجعه شد». نبود استاندارد مناسب ایمن‌سازی ساختمان‌ها بلند و موظف بودن این ساختمان‌ها به دریافت گواهینامه برای ادامه فعالیت یکی دیگر از دلایل بروز این حوادث است. ضریب ایمنی هنگام ساخت هم عامل مهمی است. معمولا اگر ظریب ایمنی مناسبی برای سازه در نظر گرفته شود،آتش به تنهایی نمی‌تواند حرارتی تولید کند که اجزاء سازه را دچار گسلش کند.

دمایی که معمولا برای اسکلت فلزی مقاومتش را از دست می‌دهد بستگی به ضریب ایمنی در هنگام ساخت دارد. مثلا در مورد برج تجارت جهانی شماره 7 ( ساختمانی که در حاشیه برج‌های دوقلو بود و بر اثر آتش‌سوزی فرو ریخت ) ضریب ایمنی 3 ( عدد 3 به این معنی است که ساختمان 3 برابر بیشتر از میزان مورد نیاز در برابر تنش‌ها و نیروهای وارده، شامل زلزله، وزن خود ساختمان و باد و … مقاومت دارد) بوده است. این عدد به این معنی است اجزاء سازه باید 67 درصد مقاومتشان را از دست بدهند تا دچار فروپاشی شوند که در این مورد حرارات مورد نیاز برای این میزان کاهش در مقاومت اجزا 660 درجه سانتیگراد بوده است. در مورد ساختمان پلاسکو اما مشخص نیست ظریب ایمنی طراحی چه اندازه بوده است اما ظواهر امر نشان می‌دهند که ظریب ایمنی باید بسیار پایین‌تر از 3 بوده باشد. بنابراین با توجه به عمر طولانی ساختمان که باعث ایجاد پدیده خستگی در اجزاء فلزی می‌شود، گرمای مورد نیاز برای فروپاشی اجزاء فلزی کمتر از 660 درجه سانتیگراد بوده است. اما گرما به تنهایی در این فروپاشی نقش اصلی را نداشته است.

تصویری از پاشیدن آب برای خاموش کردن آتش
تصویری از پاشیدن آب برای خاموش کردن آتش

آب و آتش، شوک حرارتی

این آتش‌سوزی در دسته‌ای جای می‌گیرد که به آن آتش آسمان‌خراش یا آتش بلندمرتبه گفته می‌شود. این آتش‌سوزی‌ها معمولا ساختار ساختمان‌های بلند مرتبه را درگیر می‌کند و خاموش و غلبه کردن بر آن نیازمند آموزش‌های زیاد و استفاده از تجهیزات مناسب است. برخلاف شایعاتی که بعد از حادثه 11 سپتامبر به راه افتاد، برج‌های دوقلو تنها سازه‌هایی نبودند که بر اثر آتش‌سوزی فرو ریختند. لیست بلند بالایی از ساختمان‌های بلند مرتبه وجود دارد که به دلیل آتش‌سوزی فرو ریخته‌اند. درمهار آتش سوزی‌های این گونه ساختمان‌ها نکات بسیار مهمی باید رعایت شود. یکی از آن‌ها شیوه‌ای است که برای مهار آتش به کار گرفته می‌شود. به گفته سید جلال ملکی سخنگوی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران در مجموع ۲۰۰ آتش‌نشان به همراه ۱۵ تانکر آب و سه دستگاه بالابر، عملیات اطفای حریق در ساختمان پلاسکو را امدادرسانی می‌کردند.

استفاده از آب برای مهار آتش‌سوزی گسترده در ساختمان‌های اسکلت‌فلزی یک اشتباه استراتژیک به حساب می‌آید. آب علاوه بر این‌که به وزن ساختمان اضافه می‌کند، باعث ایجاد شوک حرارتی هم می‌شود. مخصوصا بروز این شوک در سازه‌ای که مرکز توزیع پوشاک بوده بسیار محتمل است. به دلیل وجود منسوجات آتش به سرعت گسترش یافته و درجه حرارت به سرعت بالا می‌رود. این حرارت اسکلت فلزی ساختمان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و اگرهمان‌طور که در بالا گفته شد، به تنهایی باعث فروپاشی نشود، ریختن آب سرد بر این فلزهای گداخته باعث ایجاد شوک و تنش حرارتی در آن‌ها می‌شود. به این ترتیب ممکن است برخی اجزاء کلیدی سازه زیر این شوک و افزایش وزن ناشی از آب دچار خمش، پیچش و یا برش شوند. به این ترتیب واکنشی زنجیره‌ای رقم می‌خورد که به «فروپاشی پیش‌رونده» مشهور است. اتفاقی که با از هم گسیختن اجزاء کلیدی سازه رقم می‌خورد و شوک ناشی از فروپاشی طبقات بالایی، اجزای طبقات پایینی را هم از هم می‌گسلد. به این ترتیب رخدادی رقم می‌خورد، که نمونه کلاسیکش را در فروپاشی برج‌های دوقلو شاهد بودیم و سپس همین‌جا در ساختمان پلاسکوی تهران.

نمایی از ساختمان فرو ریخته پلاسکو
نمایی از ساختمان فرو ریخته پلاسکو

فقدان پوشش ضد آتش

معمولا سازه‌های فلزی دارای پوشش ضد حرارت هستند. این پوشش جلوی انتقال میزان زیادی از حرارت به فلز که آن را تا مرحله گسیختگی پیش می‌برد را می‌گیرد. اما سازه قدیمی ساختمان پلاسکو فاقد چنین پوششی بوده است. به این ترتیب شانس بروز گسیختگی چند ناحیه‌ای بالا می‌رود که در مورد سازه‌های فلزی بسیار خطرناک است. این سازه‌ها به طور عمومی می‌توانند در مقابل گسیختگی‌های ناحیه‌ای مقاومت کنند، اما گسترش آتش به دلیل انفجار دوباره در ساختمان دامنه گسیختگی را زیاد کرده و منجر به فروپاشی شده است. در سال 2011 محققان با ساختن مدلی تلاش کردند نحوه فروپاشی برج‌های دوقلو و ساختمان شماره 7 را توضیح دهند.

محققان مواد نشان داد که بخش‌های فلزی این سازه‌ها در اثر حرارات و پاشش آب دچار فروپاشی مقاومتی شده بود. به این ترتیب نیازی نیست که فولاد به کار رفته در سازه فلزی ذوب شود، اگر حرارت به قدر کافی بالا برود رفتار فلز در مقابل نیرو تغییر می‌کند. این موضوعی است که تقریبا هرکسی در جهان مهندسی و علم از آن با خبر است. به این ترتیب به نظر می‌رسد ترکیبی از حرارت، شوک حرارتی، نبود ایمنی لازم ( باعث انفجار دوم شده است)، ظریب ایمنی ناکافی در هنگام طراحی، زیاد شدن وزن بر اثر آب، خستگی اسکلت فلزی و نبود پوشش ضد حرارت احتمالا دست به دست هم داده و باعث فروپاشی ساختمان بر اثر آتش‌سوزی‌ای شده‌اند که گویا بر خاطر انفجار یک گاز پیک‌نیکی آغاز شده بود.

نویسنده: علی رنجبران/ روزنامه نگار علم

پاسخ دادن به Arpena لغو پاسخ

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.

16 دیدگاه

  1. دوست عزیزشماکه مغزت محدودبه شبکه های داخلی وظاهرقضیه است ومعلومه که خودتون کوچکترین تحقیق دراین موردنداشتین،پس دراوج نادانی وانمودبه دانایی ومغزکل بودن نکن ومردم روبه بی مسئولیتی وشانه خالی کردن متهم نکن.
    ۱.تاچندین روزدودسفیدی که یکی ازنشانه های استفاده ازترمایت هست ادامه داشت.
    ۲.پس ازگذشت چندروزآهنهایی که اززیرآوارخارج میشدندگداخته بودندکه نشانه استفاده ازترمایت بودکه بدون اکسیژن درزیرآواربه کارخودش ادامه میده.
    ۳.اجازه ورودبه خبرنگارهارونمیدادند.
    ۴.باراول هنگامی که سخنگوی آتشنشانی اعلام کردکه آتش کاملامهارشده ،ناگهان دوباره درکمال تعجب ازطبقه پایینترشعله ورشد.
    ۵.آتش نشانهابلعکس گفته شده درمقاله،آموزش دیده وخبره بودندوبه همین دلیل بودکه درزیرآوارسیاست قربانی شدند.آتش کاملامهارشده بود(پس ازشعله ورشدن باردوم)وکمترازیک طبقه مانده بود.آتش نشانهای بیچاره که اطمینان به مهارکلی آتش داشتندوبدون نگرانی درساختمان درصددکمک رسانی بودند،دراوج بهت وحیرت همه،ناگهان ساختمان فروریخت.
    ۶.باراول اعلام کردندکه آتش باسوختهای فسیلی قدرت تولیدحرارت لازم برای تغییرفیزیکی ویاذوب ویاگداخته کردن فولادرونداره اما بخاطرآب دهی دیوارشمالی وسنگین شدن سازه
    مقاومت سازه گسسته شده وموجب ریزش آن شد.پس ازانتشارفیلمهای گرفته شده توسط مردم که نشان میدادانفجاردرطبقات پایینترعامل اصلی بوده،گفتندکه انفجارپیک نیک دریکی ازحجره هاعامل اصلی بوده(حال بماندکه پیکنیک آیاتوان تخریب چنین سازه هایی دارد؟وچرادرطبقاتی که آتش سوزی اتفاق نیفتاده بایدپیک نیک گازمنفجرشود).بازوقتی دیدندکه قانع کننده نیست گفتندچون ساختمان فاقدگازبوده وازگازوئیل استفاده میکرده،مخزنهای گازوئیل درطبقه پنجم باعث ایجادانفجارشده.(که دراصل مخازن گازوئیل درزیرزمین تعبیه شده بودند)
    آقای رنجبران ازخستگی سازه وعمرنیم قرن سازه راذکرمیکنندامانمیگن که اسکلت سازه کاملا کلاف کشی شده بودوعمرمفیدسازه دویست سال برآوردشده بود.وگفتندآبدهی(اصولا یکطرف ودیوارشمالی )ساختمان باعث سنگینی سازه وتخریب اون شده،امانگفتندکه چراباعث تخریب عمودی ساختمان شده.همه میدانیم که این نوع تخریبهانیازمندمحاسبات مهندسی بسیاردقیق میباشد.
    بادقت درفیلمهایی که موجودهست میتوانیدپنج انفجاردرطبقه های مختلف رابراحتی ببینیدوبامقایسه باتخریبهای مهندسی شده خیلی مطالب روشن میشود.
    دلایل زیادی وجودداردکه نشان ازعمدی بودن ماجراراداردامامطلب طولانی شدوپوزش ازهمه

  2. در مورد دود سفیدی که چندین روز ادامه داشت چه توضیحی دارین ؟ و اینکه با اینکه آتش سوزی در طبقات بالا بود چرا انفجار در طبقات پایین رخ داد؟

  3. خیلی خوب بود ولی …. به یک نکته اشاره نکردید : در این گونه شرایط ساختمان و با این حجم آتش راه حل چیست ؟ …

  4. @حسن @مانیبورد
    من کاری به این ندارم که عمد بوده نبوده ولی نمی دونم چرا بعضی ها اون چیزی رو که دوست دارند باور می کنند نه اون چیزی که حقیقت داره.اونایی که از عمدی بودن این واقعه حرف میزنند چه دلیل و مدرکی دارند به جز شایعات شبکه های اجتماعی؟البته از نظر من هیچ چیزی رو نباید رد کرد ولی چیزی رو هم نباید بدون دلیل و مدرک قبول کرد.باید قبول کنیم که ایمنی ساختمان ها چه این چه بقیه بسیار پایینه و علارغم هشدارهای مکرر همین آتشنشانی و سایر ارگانها بازهم کسی توجهی به این موارد نداره و اگر بازهم توجه نشه همین اتفاقات خواهد افتاد.حالا اگر بعضی ها به جای توجه به این موارد حرف از عمدی بودن میزنند(البته بدون دلیل و مدرک)همون هایی هستند که تو زندگیشون هم از مسئولیت شانه خالی می کنند و تقصیرهارو گردن دیگران می اندازند و دقیقا همونایی هستند که از هر راه گریزی استفاده می کنند که قانون رو دور بزنند.

  5. آب ریختن تاثیر چندانی نداره. یعنی میخاید بگید اگه آتیش نشانها نبودن ساختمون فرو نمی ریخت؟!
    اولا حرارت انقد زیاده که آب ورودی تبخیر میشه و نمیتونه وزن رو افزایش بده
    دوما حرارت انقد زیاده که آب ورودی فقط جلوی افزایش دمای سازه رو میگیره نه این که بخاد یهویی دما رو مثلا از 300 درجه به 30 درجه برسونه
    دلیل اصلیش انفجار کپسول های گاز بوده یا به قول حسن اصلی ترین دلیلش کسی بوده که کبریتو روشن کرده و آتیش زده… اگه آتیش نمی زد ساختمون نمی ریخت.

    1. خیلی فشار آوردی به مغزت برو بخواب خسته شدی .
      مگه یه سطل و دو سطل آب ریخته شده که فورا تبخیر بشه ؟ کسی دشمنی با اتشنشانها نه داره فقط توضیحات علمی و درست داده شده تو این موضوع .
      ساختمان قدیمی + فولاد + گرمای بالا + شوک آب مساوی با فرو ریختن .

    2. خیلی دانشمندی شما مثل اینکه
      اولن هیچ اطلاعی در مورد حجم آب ریخته شده نداری که میگی تبخیر میشه دوما هیچ اطلاعی از رفتار فلز دربرابر آب و حرارت نداری که میگی حرارت کم نمیشه
      حجم آب ریخته شده اونقدر زیاد بوده که قطعا روی وزن کلی ساختمان اثر میگذاشته و فلز مخصوصا آهن در برابر آب بسرعت دما از دست میده و این کاهش دما از اولین اثراتش پیچش و خمش تیر آهنهاست و خمش اصلیترین عامل برای کاهش توان فلزهاست
      کسی نمیگه اگه آتشنشانها مقصرن میگن که اگه آموزشهاشون بیشتر بود متوجه این مسائل بودن و حداقل خودشون و بقیه رو به هر شکل ممکن قبل از ریختن ساختمان از اونجا خارج میکردن
      کاش هرکس همونقدر که میدونه اظهار فضل کنه

  6. تحلیل علمی شما در خصوص فروریختن برجها بر اثر آتشسوزی مفید و قابل تشکرهست.
    ولی وقتی به صورت مستقیم به برج پلاسکو “چرا پلاسکو فروریخت” اشاره میکنید و به صورت علمی در خصوص فروریختنش توضیح میدید، در صورتی که احتمال بالایی در خصوص دست داشتن عوامل عمدی انسانی در بروز این اتفاق وجود داره، در واقع دارید فروریختن برج رو توجیه علمی میکنید و به نظر من این موضوعی نیست که یک روزنامه نگار علمی بخواد در موردش صحبتی بکنه و یه سایت علمی در موردش بنویسه.

  7. ممنون از اطلاعات كارشناسي اي كه با زباني ساده اينجا بيان كرديد، لطف بزرگيه اگر نحوه مقابله با اين نوع اتش سوزي ها را هم مختصري به عنوان راهكار يا پيشنهاد به متنتون اضافه بكنيد. حالا كه اب ماده مناسب براي خاموش كردن اتش در حريقي اينچنين نبوده، چه راهكار و مواد خاموش كننده اي پيشنهاد ميشود؟

    1. نوعی از اسلحه های اطفای حریق وجود دارد، که با دی اکسیدکربن، آتش را خاموش م یکنند، بصورت شلیک دی اکسید کرین بر آتش …

  8. بعضي ميخواستن ثابت کنند که فرو پاشي برجهاي دوقلو در اثر اتش سوزي امکان ندارد و کار خود امريکايها بوده. اما فرو پاشي پلاسکو ثابت کرد که امکان ريزش و نابوددي بلند مرتبه ها در اثر حرارت زياد وجود دادرد

    1. پلاسکو را با برج های دوقلوی فوق العاده بزرگ آمریکا مقایسه می کنی!!!!!!!!!!!؟؟؟؟؟؟؟؟

  9. خیلی ممنون که اینقدر کارشناسانه و دقیق و به دور از هرگونه حاشیه مساله رو از نظر علمی بررسی کردید.