بیگ بنگ: تمدن مایا از سال 2600 قبل از میلاد مسیح تا موفقیت اسپانیایی‌ها در اشغال آن در قرن شانزدهم، در مکزیک کنونی و آمریکای مرکزی زیست میکرده است. قوم مایا که جوامع بومی متعددی را در آن منطقه تشکیل داده بودند، به اکتشافات بسیار مهم و برجسته‌ای در علم و کیهان‌شناسی نائل آمدند؛ طوری که توانستند تقویم را ابداع نمایند.

به گزارش بیگ بنگ، این قوم طراحان و معماران بسیار خبره‌ای بودند که سازه‌های بسیار بزرگی ساختند. از جمله این سازه‌ها میتوان به سکونتگاه‌های سلطنتی، رصدخانه‌های کهکشانی، اهرام، خیابان‌های عریض و مجاری مخازن آب اشاره کرد. آنها ابداعات خاص خود را هم داشتند مثل مخازن عظیم زیرزمینی که محل‌ بسیار مناسبی برای ذخیره‌سازی آب در طول دوره‌های خشکسالی به شمار می رفت. فرهنگ و تمدن مایا با سازه‌های عظیم و با‌شکوهی چون معابد، اهرام و شهرهای گوناگون شناخته می‌شود. طراحی‌های شهری این تمدن با تقسیم‌بندی فضای میان بناها و گذرگاه‌ها، متمایز می‌شدند. میادین عمومی و فضاهای داخلی مجزایی نیز در این طراحی‌ها دیده می‌شوند.

به مرور زمان، شهرها ظاهری قلعه ‌مانند و تدافعی پیدا کردند. متناسب با محل قرارگیری منابع طبیعی، شهرها از طریق اضافه کردن گذرگاه‌ها و ارتباط برقرار کردن میان میادین و بناها، گسترش می‌ یافتند. امروزه نیز، بازماندگان قوم مایا، از شیوه ‌های سنتی کشاورزی استفاده می‌کنند و جایگاه خود را بعنوان یک پل ارتباطی با میراث تمدن مایا، پیدا کرده‌اند.  این قوم به پیشرفته بودن و زندگی در یک نظام سیاسی و اجتماعی پیچیده، شهرت دارند.

بسیاری از آثار به ‌جا‌مانده از تمدن مایایی، این حقیقت را آشکار می‌کند که این تمدن در رشته‌ها و زمینه‌های گوناگون، نسبت به سایرین برتری داشته‌اند و دنیای جدید هنوز هم در حال کشف نشانه‌هایی از دستاورد‌ها و پیشرفت‌های آنها است. امروزه، نوادگان این قوم در حدود ۵۰ درصد جمعیت گواتمالا را تشکیل می ‌دهند. فرهنگ آنها هنوز هم، رو‌ به ‌جلو و بسیار پر‌ رونق است. زنان و کودکانی که در لباس‌های سنتی قوم  مایا، در گوشه و کنار این کشور دیده می ‌شوند، نشانه‌هایی از عظمت و غنای این فرهنگ اصیل دارند. در این مقاله برآنیم تا به 10 نمونه از دستاوردهای بزرگ قوم مایا در حوزه‌های مختلف از قبیل علوم فضایی، ریاضی، طراحی، ساختمان و ترکیب بپردازیم.

10- اخترشناسی

قوم مایا حقایق خوبی از اجرام سماوی بدست آوردند و اطلاعات کیهانی را با توجه به خورشید، ماه، زحل و ستارگان ثبت کردند. علی‌رغم اینکه یک سال فقط 365 روز بود، اما آنها میدانستند که سال قدری طولانی‌تر از 365 روز است. مایایی‌ها طول دقیق سال را 365.2420 روز محاسبه کردند. این میزان حتی دقیق‌تر از تخمین 365.2425 است که بعنوان بخشی از کتاب ثبت رخداد جورجیایی‌ها استفاده می شد. قوم مایا در علوم اخترشناسی و نجوم بی نظیر بود. آنها اعتقاد داشتند که ستاره‌ها، ماه و خورشید خدایانی هستند که در آسمان حرکت می کنند. آنها به خوبی به رویدادهای اخترشناسی همانند برابری شب و روز (اعتدال)، خسوف و کسوف واقف بودند و آنها را در تقویم‌های خود ثبت کرده‌اند.

آنها به خوبی می دانستند چگونه از ریاضیات برای ثبت و محاسبه حرکات و تغییرات اجرام سماوی بهره‌ بگیرند. این قوم از اخترشناسی برای تنظیم تقویم و هماهنگی مراسم مذهبی طالع‌بینی، پیشگویی و ثبت دوره سلطنت استفاده می‌ کردند. اخترشناسان مایایی دریافتند که 81 ماه (قمری) 2392 روز به طول می انجامد. لذا طول هر ماه معادل 29.5308 روز می شود، یعنی به طرز شگفت‌انگیزی نردیک به مقدار تخمینی امروزی: 29.53059 روز. آنها چرخه 584 روزه زحل را با تفاوت اندکِ تنها 2 ساعت مورد اندازه‌گیری قرار دادند. آنها همچنین به بررسی مواردی در سیاره‌های دیگر از قبیل مشتری، مریخ و عطارد پرداختند. این قوم در یادگیری مسائل اخترشناسی دقت زیادی به خرج دادند.

9-زمین بازی

مایایی‌ها اهمیت زیادی به بازی‌های محلی خود میدادند. به همین منظور، زمین‌های بازی بزرگی در هر شهر احداث کرده بودند، مثل ورزشگاه‌هایی که امروزه می بینیم. قوم مایا سرگرمی را در یکی از برنامه‌های اصلی خود قرار داده بودند. معمولا زمین‌های بازی در کنار مکان‌های آیینی احداث می شدند تا به خدایان نیز ادای احترام بشود. این زمین‌ها دارای مناطق بازی وسیعی بودند.

مایایی‌ها به انجام یک بازی نه چندان خوشایند به نام «پوک اِ توک» معروف بودند. بر اساس این بازی، فرد می‌بایست مراقب یک توپ کِش‌سان و بزرگ در کنار حلقه می شد و از کمر، شانه‌ها و دست‌ها برای انجام این کار استفاده می کرد. مرسوم بود که برندگان بازی، اموال و دارایی‌های گروه بازنده را تصاحب می کردند.

8- نوشیدنی‌های شکلاتی

قوم مایا نوشیدنی‌های شکلاتی را از دانه‌های کاکائوی خرد شده تهیه می کردند. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که مایایی‌هایی که برای نخستین‌بار کشف کردند دانه‌های کاکائو چقدر لذیذ هستند، آن را با چیزهای دیگری هم ترکیب کردند. آنها از فلفل و ذرت برای تهیه یک نوشیدنی شکلاتی آتشین و تند نیز استفاده می کردند. شکر در میان‌ها رواج نداشت. شکلات از زمان مایایی‌ها تا همین امروز در میان فرهنگ غرب به شدت محبوب بوده است.

7- داروهای توهم‌زا

مایایی‌ها با غرور بالایی فرهنگ‌ و آداب و رسوم‌شان را برگزار می کردند. هر یک از مناسبت‌ها باشکوه هر چه تمام برگزار می شد و افراد خاصی را آموزش می دادند تا در مقابل خدایان و عمومِ مردم به اجرای کارهای هنری و رقص بپردازند. شَمَن‌ها که به گروهی از مایایی‌ها گفته می شود، از موادی برای تحریک افراد در مراسم‌ها و آداب‌شان استفاده می کردند. هدف از این کار، کمک به برقراری ارتباط با دنیای معنوی بود. این مواد بدن را به گونه‌ای تحت تاثیر قرار می دادند که درد احساس نمی شد و گویی انرژی زیادی در بدن افراد پدید می آمد. لذا چند نمونه از این مواد از همان ایام به عنوان مُسکن درد مورد استفاده قرار می گرفته است.

6-قانون و دستور

در امپراتوری مایایی‌ها، قوانین در همۀ ایالت‌ها به طور یکسان به اجرا در می آمد. قوانین بطور یکسان برای همه اجرا می شد و افراد خاص و اشراف‌زاده از این قوانین مستثنی نبودند. اگر فردی قوانین را زیر پا می گذاشت، یکی از مسئولان قضایی مسئولیت رسیدگی به این مورد را بر عهده می گرفت. اگر فرد بعنوان مقصر اعلام می شد، نصیحت‌هایی به وی ابلاغ می شد؛ اما در صورتی که مقرر میشد فردی چیزی از مردم دزدیده است، مجازات سفت و سختی در نظر گرفته می شد. به دلیل سفت و سخت بودن قوانین، نرخ جنایات و قتل خیلی نادر بود. اگر فردی به اتهام قتل دستگیر می شد، وی را با مجازات اعدام بدرقه کرده یا سرنوشت بدی را برایش رقم می زدند.

5- ریاضی

قوم مایا دارای یک چارچوب عددی بسیار کارآمدی بودند که با آن میتوانستند اعداد بزرگی را نوشته و بخوانند. این چارچوب فقط سه تصویر داشت: صفر (پوسته‌ای شکل)، یک (ماهی) و پنج (میله). آنها از این سه تصویر برای خواندن اعداد از صفر تا 19 استفاده می کردند و اعداد بالاتر از 19 با رویکرد دیگری خوانده می شد. بنابراین، آنها این چارچوب را بعدها گسترش داده و برای خواندن اعداد بزرگتری استفاده کردند تا زمینه را برای انجام براوردهای دقیق ریاضی که در قسمت‌های فوق هم به آنها اشاره شد، فراهم نمایند.

4- هنر

اگرچه شاید نتوان هنر مایایی را بعنوان یک نوآوری کامل در نظر گرفت، اما یکی از دلنشین‌ترین کارهای آنها در سرتاسر جهان شناخته می شود. آنها بعدها توانستند آثار هنری مدرن و زیبایی را خلق کنند. آنان در ساخت آثار هنری دستی با استفاده از چوب، سنگ و سایر مواد خبره بودند. دیوارنوشته‌های رنگی خوبی هم از آنها بر جای مانده است. برش چوب نیز در میان مایایی‌ها رواج داشته است. مجسمه‌های سنگی از قبیل کوپان و کیرگوئا با جزئیات بسیار ریز و دقیقی ساخته شده‌اند. نواحی شهری پلینک و یاچیلین به پاس آجرکاری‌های ضربی بالای در و پنجره شهرت فراوانی پیدا کرده بودند.

3-تقویم مایایی

تقویم جالب مایایی به چارچوب استفاده شده توسط جوامع مِزوآمریکایی شباهت دارد. با این وجود، این مایایی‌ها بودند که جدول زمانی را به مدرن‌ترین حالت در آوردند. تقویم مایایی‌ها از 3 چارچوب متمایز برای تعیین تاریخ بهره میبرد: «Tzolkin» یعنی جدول زمانی الهی، «Haab» یعنی تقویم رایج و «Long Count» یعنی شمارش دراز مدت. طبق افسانه‌های مایا ما در جهان چهارم یا جهان «آفرینش» که در افسانه ‌ها از آن صحبت شده زندگی می ‌کنیم.

در تقویم  long count  آخرین خلق یا آفرینش در 12.19.19.17.19 به پایان می ‌رسد. که این سلسله مراتب دوباره در 20 دسامبر 2012 اتفاق می‌افتد. طبق این گفته مایایی‌ها الان زمان جشن بزرگ به خاطر رسیدن به انتهای چرخه آفرینش فرا رسیده است. این سخن به معنی رسیدن به پایان جهان نیست بلکه منظور از این جمله شروع یک عصر جدید است. مگر 31 دسامبر هر سال پایان جهان محسوب می‌شود؟ خیر- ما در این روز وارد سال جدیدی می‌ شویم. این مساله شبیه دوره‌های جدید تمدن مایایی است.

2- سیستم نوشتار مایایی

در میان آمریکایی‌های باستانی، مایایی‌ها بودند که پیشرفته‌ترین نوع نوشتار را ابداع کردند. آنها از گلیف‌ها یا نگاره‌های حکاکی شده بر روی سنگ‌ها یا فلزات برای توصیف یا نشان دادن کلمات، آواها یا هجاها استفاده کرده و در این راستا از نمادها یا تصاویر نیز کمک می گرفتند. تاریخ گویای آن است که مایایی‌ها تقریبا از 700 نگاره مختلف استفاده کردند و 80% از زبان‌شان امروزه نیز در کمال تعجب به خوبی فهمیده می شود.

مایایی‌ها به خوبی از تاریخ و دستاوردهایشان آگاه بودند. آنها در خصوص این دستاوردهایشان مطالبی را روی ستون‌ها، دیوارها و سنگ‌های بزرگ می نوشتند. آنها تقریبا دربارۀ همه چیز کتاب‌هایی را هم به رشته تحریر در آوردند؛ مثل خدایان، زندگی روزمره، رهبران جدید و غیره.

1- لاستیک

دانشمندان دریافتند که مایایی‌ها از شیوه ساخت چیزهای ارتجاعی و کِشسان اطلاع داشتند. از ساخته‌های ارتجاعی آنها که به صورت متداول مورد استفاده قرار می گرفت، توپ بود.

مایایی‌ها علاقمندی زیادی هم به کارهای کشاورزی از خود ابراز داشتند؛ مثل زمین‌های کشاورزی برجسته، کشت متمرکز، ایجاد جنگلستان‌های مملو از درخت و زمین‌های شخم زده شده ولی نکاشته. کالاهای اساسی مایایی‌ها عبارت بودند از ذرت، سیب زمینی، کدو و لوبیا.

ترجمه: منصور نقی‌لو/ سایت علمی بیگ بنگ

منبع: ancienthistorylists.com