بیگ بنگ: مدارهاي سيارات، سه خصوصيت برجسته سياره‌اي را نمايش مي‌دهند.

قسمت هفتم: حركات سياره‌اي (بخش اول)

اولاً همه سيارات از ديد ناظر واقع در بالاي صفحه حركت مداري زمين، داراي حركتي در جهت خلاف حركت عقربه‌هاي ساعت به دور خورشيد مي‌باشند. مدارها مستقيم هستند. ثانياً، صفحات مداري سيارات بسيار نزديك به صفحه‌ دايرﺓالبروج (صفحه‌ مدار زمين) است، بنابراين، هنگامي كه از زمين نگاه مي‌كنيم، همه‌ي سيارات غير از پلوتو هميشه در عرض نوار 16 درجه منطقه‌البروج قرار دارند (تمايل پلوتو 17 درجه است). ثالثاً، خروج از مركز مداري به‌جز در مورد نزديك‌ترين سياره به خورشيد و دورترين سياره به آن يعن عطارد و پلوتو، كمتر از 0/1 است.

مدار پلوتو به علت داشتن خروج‌ از مركز بزرگ (e=0/249) به گونه‌اي است كه فاصله‌ي پلوتو در حضيض (perihelion) خورشيدي (نزديك‌ترين فاصله مداري تا خورشيد) برابر با 29/68AU و در بعيد (Aphelion) خورشيدي (دورترين فاصله مداري تا خورشيد) برابر با 49/36AU مي‌باشد. پلوتو در حركت مداري‌اش نسبت به نپتون، به خورشيد نزديك‌تر مي‌شود. (به شكل توجه كنيد).

دوره‌ي تناوب چرخش نجومي يك سياره، زمان چرخش آن نسبت به ستارگان است. اين دوره تناوب به روش‌هاي گوناگوني تعيين مي‌شوند. يك روش اصلي،‌ در ارتباط با اثر دوپلري است. ماهيت جابجايي دوپلر اين است كه وقتي نور به وسيله يك جسم گسيل مي‌شود (يا امواج راديويي پخش مي‌گردند)، مؤلفه شعاعي سرعت سبب انتقال طول موج (يا بسامد) نسبت به طول موج در حال سكون مي‌شود. يك انتقال به سرخ براي دور شدن و يك انتقال به آبي براي نزديك شدن. مقدار انتقال به مقدار سرعت شعاعي بستگي دارد طبق فرمول: تغيير طول موج تقسيم بر طول موج سكون مساوي است با قسمت شعاعي سرعت تقسيم بر تندي سرعت نور

قبلاً فرض شده بود كه چرخش زهره و عطارد به دور خورشيد همزمان است. به عبارت ديگر يعني اعتقاد بر اين بود كه دوره‌هاي تناوب چرخشي نجومي آنها با دوره‌هاي تناوب مداري نجومي‌شان برابر است. تا اين‌كه سرانجام در اواسط 1960 ميلادي، اندازه‌گيري‌هاي رادار دوپلري، تناوب آنها را ثبت كرد. در مورد ماه و مريخ با توجه به علامت‌ها و لكه‌هاي فراوان مشخصي كه در سطح آنها وجود دارد،‌ مي‌توانيم به آهنگ چرخش آنها پي ببريم. سيارات غول‌پيكر مشتري، زحل، اورانوس و نپتون فقط جوهاي فوقاني خو را نشان مي‌دهند، به‌طوري‌كه مي‌توان از بررسي خصوصيات جوي و يا با مشاهده‌ي تابش انتقال‌يافته دوپلري از لبه‌ي آن سيارات به چرخش آنها پي برد. جو اين سيارات بزرگ در استوا كمي‌ سريع‌تر از قطبين آنها مي‌چرخند،‌ پس هيچ‌گونه آهنگ چرخش واضحي وجود ندارد.

گاهي اوقات، ميدان مغناطيسي داده مي‌شود. به علت اينكه فرض مي‌كنيم منشاء ميدان مغناطيسي در عمق زياد سياره است،‌ لذا اين آهنگ مقدار اساسي چرخش سيارات مشتري‌گون را ارائه مي‌دهد. سطح پلوتو به طور يكنواخت منعكس‌كننده نيست. مقدار نور خورشيدي را كه اين سياره منعكس مي‌كند، در ضمن چرخش تغيير مي‌كند. با مشاهده اين تغييرات روشنايي، دوره‌ي تناوب چرخش پلوتو را مي‌توان به دست آورد.

ادامه دارد ….

نویسنده: اسماعیل جوکار- عضو پیوسته بیگ بنگ

منبع: كتاب نجوم و اخترفيزيك مقدماتي،‌ نوشته زيليك و گرگوري، ترجمه‌ي دكتر جمشيد قنبري