شناخت ِ ماه – قسمت اول
- 11 مهر 1394
- 0 دیدگاه
بیگ بنگ: چون ماه جوي ندارد كه سطحاش را بپوشاند، با دوربين دو چشمي يا تلسكوپي كوچك ميتوان نماي واضحي از پستي و بلندي در آن مشاهده كرد. اين عوارض شامل گودالها، درياهاي تيره و ارتفاعات روشن ماه ميشوند. اين عوارض تفاوت آشكاري را بين سطح زمين و ماه نشان ميدهند.
با تلسكوپي زميني حدود 30000 گودال روي ماه ديده ميشود كه قطرشان از يك كيلومتر تا چند صد كيلومتر است. بنابر شيوهاي كه از قرن هفدهم ميلادي آغاز شد، اغلب گودالهاي آشكارتر را به نام فيلسوفان، رياضيدانان و دانشمنداني مانند ارسطو، افلاطون، فيثاغورث، كوپرنيك و كپلر نامگذاري كردهاند.
سرزمينهاي پست يا درياها (ماريا)
در سطح ماه سرزمينهاي پستي وجود دارند كه به آنها آبگيروارها گويند كه شامل درياها يا درياوارها، اقيانوسوارها، درياچهوارها، خليجوارها و مردابوارها است. مناطق تيرهي بزرگ روي سطح ماه، ماريا يا درياها ناميده ميشوند (مفرد كلمه مِير Mare). اين نامگذاري در قرن هفدهم انجام شده است، يعني هنگامي كه رصدگران با تلسكوپهاي ابتدايي رصد ميكردند و به گمان آنها عوارض تيره ماه مناطقي پوشيده از آب بودند. در سال ۱۶۱۰ وقتی که گالیله با تلسکوپ تازه اختراع شده خود به رصد ماه پرداخت نواحی تاریکی را در سطح آن مشاهده کرد و فکر کرد که این نواحی تاریک دریاست و لذا این مناطق را دریا نامید. البته قبل از گالیله ستاره شناسان دیگری این مناطق را رصد کرده بودند و نام دریا را روی آن مناطق گذاشته بودند.
آنها به اين درياها نامهايي پراحساس و شاعرانه دادند، مانند درياي آرامش، درياي ابرها و درياي بارشها. اخترشناسان امروزي هنوز همين نامها را به كار ميبرند، در حاليكه اكنون ميدانند درياهاي ماه مناطقي پوشيده از آب نيستند. چرا كه آب مايع نميتواند روي ماه بدون هوا وجود داشته باشد. بلكه بازماندههايي از جريانهاي عظيم گدازههاي بازالتي تيره هستند. آنطور كه از زمين ديده ميشود، درياها طرحي ميسازند كه كم و بيش به چهرهي انسان شباهت دارد.
روي هم رفته درياهاي ماه گودالهاي بسيار كمتري نسبت به پيرامونشان يعني ارتفاعات قمري دارند. از آنجايي كه گودالها بر اثر برخورد شهابسنگها ايجاد ميشوند، ميتوان نتيجه گرفت كه درياها نسبت به مناطق ديگر سطح ماه مدت بسيار كمتري در معرض بمباران شهابسنگها قرار گرفتهاند. پس درياها بايد نسبتاً جوان باشند و جريان يافتن گدازههايي كه آنها را پديد آوردهاند، بايد از نظر تاريخ زمينشناختي ماه در مرحلهاي بعدتر رخ داده باشند. گودالهايي كه درون درياهاي ماه وجود دارند، از معدود برخوردهايي پديد آمدهاند كه پس از جامد شدن درياها رخ دادهاند. اين ايده از تاريخگذاري نمونههاي قمري كه حدود سه ميليارد و دويست ميليون سال عمر دارند، تأييد شده است. دهانههاي آتشفشاني جوان و تازه مانند كپرنيك با عمري حدود 100 ميليون سال بر روي ماريا ديده شدهاند.
اگرچه درياها بسيار بزرگتر از گودالها هستند، آنها هم شكلي كم و بيش دايرهاي دارند. پس ميتوان نتيجه گرفت كه درياها هم بر اثر برخوردهايي پديد آمدهاند. گمان ميرود كه سيارك يا شهابسنگهايي بسيار بزرگ به ابعاد دهها كيلومتر با ماه برخورد كردهاند و حوضچههايي در آن پديد آوردهاند. سپس اين تورفتگيها از گدازههايي كه از تركهاي پوستهي ماه از درون به سطح جريان يافته بودند، پر شدند.
با جامد شدن اين گدازهها درياهايي كه امروزه روي ماه ميبينيم پديد آمدند. برخوردي چنان شديد كه حوضچهاي روي ماه پديد بياورد، بايد حجم بسيار عظيمي از مواد را از محل برخورد به بيرون پرتاب كند. رشته كوههايي كه به شكل قوسهايي دايرهاي در لبههاي درياها ميبينيم، چنين پديد آمدهاند. يكي از اين رشته كوهها را ميتوان در لبه هاي دريان بارانها مشاهده كرد.
از 30 مارياي شناخته شده فقط 4 عدد در طرف دور ماه پيدا شدهاند. تعدادي از آنها تقريباً مدور هستند و قطر آنها از 300 تا 1000 كيلومتر متغير است. عقيده بر اين است كه اين حوزههاي مِير دايرهاي، طرحهاي برخوردي باشند كه بعداً با گذارههاي مذاب پر شدهاند. وجود دهانههاي آتشفشاني طغيانكرده و پير دلالت بر آن دارند كه بعضي از آتشفشانها بين زمان تشكيل حوزهي مِير و خروج گدازه صورت گرفتهاند. الگوي برخوردي حوزههاي مِير توسط شكل منحني بعضي از رشته كوهها مانند آپنيز كه در مرز ماريا و در بالاي آن قرار دارند و توسط مشاهده پرتاب مواد از نزديك ارتفاعات، تأييد شده است. كوههاي آپنين از بالا آمدن پوسته در زمان برخورد كه درياي ايمبريوم ايجاد شده، حاصل گرديدهاند.
ادامه دارد »»»
نویسنده: اسماعیل جوکار / سایت علمی بیگ بنگ
منابع: Moon
كتاب شناخت عالم اثر راجر آفريدمن و ويليام جي كافمان
كتاب آموزش نجوم و اخترفيزيك مقدماتي (جلد اول) نوشتهي زيليك و گرگوري – ترجمهي دكتر جمشيد قنبري
كتاب Atlas Of The Universe
(13 نفر , میانگین : 5,00 از 5)
