اجداد ما چگونه با تغییرات اقلیمی کنار آمدند؟
بیگ بنگ: بیش از یک قرن است محققان در خصوص اثرات متفاوت آب و هوا بر انسان به بحث و گفتوگو پرداختهاند. در دهه 1980 نظریهای به نام نظریه سازگاری با بیابان مطرح شد که بر اساس این نظریه، آب و هوای سخت آفریقای جنوبی که از نظر گیاهی بسیار کم پشت بوده و بیابانهای وسیع و خشک دارد، موجب راه رفتن انسان روی دوپا و همچنین بزرگ شدن مغز او شد؛ تا جایی که توانست نخستین فناوریها را به وجود آورد.
دهه 1990 ریک پاتس، محقق موسسه ای در واشنگتن فرضیه جدیدی ارائه داد. او معتقد است: بخش مهم داستان تکامل ِ زندگی انسان این است که آنها چگونه توانستند تا این حد دارای هوش و استعداد شوند که بر شرایط سخت زیست محیطی شان در هر جایی که زندگی می کردند به راحتی غلبه کنند. در واقع او معتقد است: ما انسان ها بیشتر از این که برای زندگی در بیابان های خشک مهارت پیداکنیم و سازگار شویم، مهاجمان خوبی هستیم. شاید خود تغییر محیط زیست و نه صرفا یک محیط زیست خاص موجب فرگشت انسان شده باشد. در حقیقت، تنوع آب و هوایی انسان را زرنگ و چالاک تر کرده است.
تغییر آب و هوا که هر 10 یا 20 هزار سال یکبار رخ داده و طی آن از رطوبت کاسته شده و به سمت خشکی پیش رفته است، باعث شده انسان توانایی سازگاری با تغییر محیط با هر نوع آب و هوایی را پیدا کند. مثلا بزرگ شدن مغز به ما انسان ها توانایی حل مشکلاتی را داد که بر اثر تغییر در مقدار بارش باران به وجود آمده بود. به این ترتیب توانستیم ابزارهایی برای به دست آوردن غذا از منابع در حال تغییر بسازیم.
اکنون در پی مجموعه ای از تحقیقات شواهدی پیدا شده است که اثر تغییرات آب و هوا بر حیات انسان را تائید می کند و نشان می دهد بزرگ شدن مغز انسان ارتباط نزدیکی با تغییرات آب و هوا داشته و به وجود آمدن این توانایی ها برای سازگاری با شرایط تازه اقلیمی بوده است.
یک نمونه تحقیق تیم پاتس
پاتس و همکارانش به مدت 15 سال شواهد مربوط به تغییرات آب و هوا در محل زندگی انسان های اولیه را جمع آوری کردند و توانستند با دقت بالایی دوره های ثابت یا تغییرات شدید آب و هوایی در پنج مکان مهم در آفریقا از 3.5 تا یک میلیون سال قبل را شناسایی کنند. سپس آنها نقشه توزیع دوره های تکاملی مهم زندگی انسان مانند به وجود آمدن نژادهای مختلف، مهاجرت انسان و توسعه فناوری از بیش از پنج میلیون سال قبل را مدل سازی کردند. آنها می خواستند بدانند اگر تنوع آب و هوایی موجب تکامل انسان نمی شد، اکنون شاهد چه چیزی بودیم. سپس این مدل را با توزیع واقعی رویدادها مقایسه کردند. تیم تحقیقاتی پاتس صرفا بر مبنای احتمال، در مدل خود ایجاد پنج نژاد انسان در دوره های شدید تغییرات آب و هوایی را محاسبه کردند که البته در واقع هشت نژاد وجود داشت. در مورد تولید فناوری در دوره های شدید تغییر آب و هوایی به چهار مورد اشاره کرده اند که در واقع متوجه شش بار تغییر در فناوری، همزمان با این تغییرات آب و هوایی شدند.
پاتس و تیم تحقیقاتی اش به دو رویداد مهم مهاجرتی از آفریقا به چین و اندونزی نگاهی انداختند. این مناطق ارتباط مستقیم با دوره های متنوع آب و هوا داشتند و این موضوع نشان می دهد انسان ها آن قدر بااستعداد بودند که بتوانند بر شرایط متنوع اقلیمی این مناطق غلبه کنند و همزمان با این تغییرات آب و هوا، تغییرات مهمی در ابزارهای سنگی و دو پراکندگی اصلی انسان به بیرون از آفریقا و پیدایش انسان خردمند رخ داده است.
محققان تصمیم گرفتند یکی از اولین مهاجرت های انسان از آفریقا و ورودش به خاورمیانه از راه اتیوپی را بررسی کنند. آنها با بررسی رسوب دریاچه تانا در اتیوپی و سیر زمانی تنوع بارانی متوجه شدند که در چه زمانی آب و هوای منطقه آرام یا متغیر بوده است و به این نتیجه رسیدند که بین 97 تا 112 هزار سال قبل این مهاجرت به بیرون از آفریقا رخ داده است. سپس با بررسی فسیل های پیداشده مشخص شد که این مهاجران حدود 102 هزار سال قبل در خاورمیانه مستقر شدند. این مساله نشان می دهد که انطباق و انعطاف پذیری ما انسان ها به ما اجازه داد تا با شرایط متنوع آب و هوایی سازگار شویم.
نظرات مخالف
البته همه محققان با اثرات تغییر آب و هوا روی تکامل زندگی انسان موافق نیستند و بروز تغییرات مهم در نوع بشر را نتیجه انتخاب طبیعی و جهش های ژنتیکی می دانند. با این حال محققان دیگر نیز به شواهدی مبنی بر درست بودن فرضیه اثر آب و هوا روی انسان دست پیداکرده اند. بنابر نظر آنها اگر مدل پاتس و تیم تحقیقاتی اش درست باشد باید چنین اثراتی روی موجودات زنده دیگر مشاهده شود. این موضوع در برخی پرندگان دیده شده است.
در واقع آنها برای مقاوم بودن در برابر آب و هوای متنوع تکامل یافته و منعطف تر شده اند و به همین دلیل در مناطق جدید توانسته اند زنده بمانند. با به دست آوردن این اطلاعات می توان به این موضوع فکر کرد که نتایج این تحقیق چه مفهومی برای انسان های آینده دارد و اگر آب و هوا دوباره به شدت تغییر کند چه اتفاقی برای ما خواهد افتاد؟ در حال حاضر انسان ها تنها گونه ای هستند که روی الگوهای جابه جایی و انطباق پذیری شان متخصص هستند. ما به نژادهای مختلفی تقسیم شده ایم و اکنون جایی برای مهاجرت باقی نمانده است. یک تغییر آب و هوایی شدید دیگر چه تاثیری روی ما خواهد گذاشت؟ شاید بار دیگر فناوری به نجات ما بیاید!
زمین های صخره ای
ممکن است تغییرات آب و هوا از طریق بارش باران و راه افتادن سیل موجب تکامل زندگی ما شده باشد، اما لایه های تشکیل زمین نیز شکل زمینی را که اجداد ما روی آن زندگی می کردند، تغییر داده است. این موضوعی است که به اندازه کافی به آن توجه نشده است. در واقع نقشه برداری عوارض زمین به همان اندازه آب و هوا مهم است. تنوع شکل و ساختار سرزمین ها موجب برداشتن اولین گام ها در بیرون آمدن اجداد اولیه ما از جنگل و میان درخت ها ـ قبل از این که بتوانند روی دو پا راه بروند ـ بوده است.
سایت علمی بیگ بنگ / منبع: New scientist مترجم: نادیا زکالوند/جام جم