معرفی دانشمندان ایرانی: بهرام مبشر

بیگ بنگ: دکتر بهرام مبشر که در سال ۱۳۳۷ در تهران متولد شده، دیپلم ریاضی را از دبیرستان البرز و لیسانس فیزیک را از مدرسه عالی پارس دریافت کرده و سپس به انگلستان رفته و تحصیلات فوق ‌لیسانس و دکتری خود را در رشته کیهان‌شناسی مشاهداتی در دانشگاه «دورهام» انگلستان پشت سر گذاشته است.

وی پس از دریافت درجه فوق‌لیسانس مهندسی اپتوالکترونیک و دیپلم مهندسی میکروویو از دانشگاه لندن، مدت هشت سال در این دانشگاه به تدریس و تحقیق اشتغال داشته و از چند سال قبل در موسسه تلسکوپ فضایی هابل در ناسا فعالیت دارد. دکتر مبشر نماینده سازمان فضایی اروپا(ESA) در ناسا و از دانشمندان مسئول آشکارساز Nikmouse تلسکوپ فضایی هابل است. نحوه تحول کیهان و بوِیژه کهکشان ها از آغاز تا کنون، انرژی تاریک و منشا آن، آگاهی یافتن از جایگاه ما در کیهان و آینده عالم از جمله مهم ترین پرسش های بنیادی کیهان شناسی است که دکتر مبشر و همکاران وی به دنبال یافتن پاسخی قانع کننده برای آن هستند و تا کنون به پیشرفت های چشم گیری در این زمینه دست یافتنه اند.

دکتر بهرام مبشر در سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۷ به عنوان نمایند‌ه‌ی سازمان فضایی اروپا (ESA) در ناسا مشغول به فعالیت بود. وی شهرتی جهانی در علم اخترفیزیک دارد و در زمینه‌ی کیهان‌شناسی تحقیقات زیادی انجام داده است. مشارکت با گروهی که موفق به کسب “تصویر فراژرف هابل” شده‌اند و کار در زمینه‌ی انرژی تاریک در کارنامه‌ی این کیهان‌شناس برجسته‌ی ایرانی قرار دارد. آقای مبشر در حال حاضر استاد فیزیک و نجوم رصدی دانشگاه کالیفرنیا در ریورساید است و در همین دانشگاه نیز تحقیقات خود را ادامه می‌دهد. علاوه بر این دکتر مبشر به عنوان یکی از مدیران اصلی و محقق در پروژه های مهمی از جمله GOODS و COSMOSE همکاری داشته است. GOODS پروژه علمی بررسی آسمان در طیف های مختلف الکترومغناطیسی به طور هم زمان است.COSMOSE نیز عظیم ترین پروژه ای است که توسط هابل و سایر تلسکوپ ها انجام شده است. در این پروژه به بررسی روابط بین مواد تشکیل دهنده کهکشان و فضای اطرافشان پرداخته شده است.

موفقیت‌ها و جوایز

• وی تاکنون بیش از ۲۰۰ مقاله علمی نوشته است و به موفقیت‌های بسیاری دست یافته است

• هشت سال تدریس در کالج سلطنتی لندن به عنوان استاد

• عضو عالی مؤسسه علوم تلسکوپ فضایی وابسته به سازمان ناسا (تلسکوپ هابل)

• نماینده سازمان فضایی اروپا (ESA) در سازمان تلسکوپ فضایی

• مسؤول آشکارساز nikmouse تلسکوپ فضایی هابل

• عضو اصلی تیمی که توسط تلسکوپ فضایی هابل توانست تصویر فراژرف کهکشان را برای نخستین بار به تصویر بکشد

• عضویت در تیمی که موفق به تصویر کشیدن موقعیت تغییر کهکشان‌های کوچک شده است.

• توسعه تحقیقات اطلاعات وسیع (Big Data) و آموزش موسوم به FIELS. در قالب این همکاری گسترده، آژانس فضانوردی آمریکا کمک قابل توجه ۴.۵ میلیون دلاری به تیم تحت امر پروفسور مبشر اعطا کرد.

• سال ۲۰۰۲: جایزه ناسا برای دستاوردهای برجسته فنی در سومین ماموریت تعمیر تلسکوپ فضایی هابل – سال ۰۵/۲۰۰۴: قرار گرفتن در بین ۵ درصد از دانشمندان موسسه علوم تلسکوپ فضایی (STScl) با بالاترین موفقیت علمی- سال ۰۵/۲۰۰۴: قرار گرفتن در بین سه عضور برتر دانشمندان STScl -سال ۲۰۰۴: جایزه دستاورد علمی از آژانس فضایی اروپا- سال ۲۰۰۷: دریافت جایزه جشنواره بین المللی خوارزمی – سال ۲۰۰۸ تاکنون: دانشیار موسسه فناوری کالیفرنیا- سال ۲۰۰۸ تاکنون: استاد کمک در پژوهشکده دانش های بنیادی (IPM) تهران.

در زیر مصابحه دکتر مبشر را بخوانید:

در چه سالی به ناسا رفتید؟

در سال ۲۰۰۰ به آمریکا رفتم و در ناسا روی تلسکوپ فضایی هابل شروع به کار کردم. نماینده‏ ی سازمان فضایی اروپا در سازمان تلسکوپ ‏های فضایی هابل بودم. مدت هفت سال در ناسا بودم و در این مدت شمار زیادی کارهای تحقیقی در مورد پیدایش کهکشان‏ها و کل جهان انجام دادم. بعد از آن، چندین سال است که به دانشگاه کالیفرنیا آمدم و در حال حاضر در دانشگاه کالیفرنیا در ریورساید استاد هستم.

یعنی شما از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۷ در ناسا مشغول کار و تحقیق بودید؟

بله؛ یک سال هم معاون پروژه “پلانک”، در سازمان فضایی اروپا بودم. بعد از آن به دانشگاه کالیفرنیا آمدم و الان در دانشگاه ریورساید کیهان شناسی و اخترشناسی تدریس و تحقیق می‏ کنم.

در چه زمینه‏ ای تحقیق می‏ کنید؟

تحقیق من در مورد فورماسیون و تحولات کهکشان‏ها است. این‏که کهکشان‏ها چگونه به ‏وجود می‏ آیند و در طول عمر جهان چگونه تغییر می ‏کنند و به جایی می ‏رسند که امروز رسیده ‏اند. به اضافه‏ این‏که راجع به اولین نسل کهکشان‏هایی که در جهان به ‏وجود آمدند کار می‏کنم و سعی می‏کنم اولین و دورترین کهکشان‏ها را پیدا کنم. چون هرچقدر شما کهکشان‏ های دورتر و دورتر را نگاه می‏ کنید، در حقیقت در زمان به عقب برمی‌گردید. اگر دورترین کهکشان‏ها را نگاه کنید، آن‏قدر در زمان به عقب نگاه می‏ کنید که تقریبا به ابتدای جهان نگاه می‏کنید. آن‏جاست که شما مسئله ‏ی پیدایش را می‏ توانید ببینید. می‌بینید که کهکشان‏ها چگونه به ‏وجود آمده‏ اند و در همان لحظه‏ ی ابتدایی چه شرایطی وجود داشته و چه خواصی داشته‏اند.

این پروژه ‏ای است که من روی آن کار می‏کنم. به اضافه‏ کار روی شکل گیری ستاره ‏ها در درون کهکشان‏ها و هم‏چنین انرژی تاریک. این‏که ماهیت انرژی تاریک چیست و چه اثری روی جهان دارد. تحقیق من در این زمینه است که مثلا کهکشان‏ها چطور شکل و فرم امروزه را گرفته‌اند. یک سری پرسش‌های اساسی وجود دارد که فکر بشر را برای سال‏ها و حتی قرن‏ها به خود مشغول کرده است. این پرسش‌‏ها امروز قابل بررسی و مطالعه هستند. من روی اینها کار می‏کنم.

چه شد که به کیهان‏ شناسی علاقمند شدید؟

کلا هرکسی در زندگی به دنبال واقعیات و حقیقت است و از طرق مختلف سعی می‏ کند در جست‏وجوی آن باشد، از طریق مذهب، فلسفه و علم. من هم از طریق علم به‏ دنبال واقعیات هستم و علمی که می‏تواند من را به آن‏جا برساند، کیهان‏شناسی است. علتش فقط همین بود که بتوانم از نظر علمی ببینم انسان از کجا آمده، چرا این‏جاست و در نهایت چه می‏شود؟ این کیهان عظیم از کجا آمد؟ چرا این شکلی است؟ و چطور همه‏ این‏ها شروع شدند؟

این‏ها پرسش‌‏هایی است که علم کیهان‏شناسی به آن‏ها پاسخ می‏دهد و درست است که کسانی که دنبال علم کیهان‌شناسی رفته ‏اند، زیاد نیستند و ما ایرانی کیهان‏ شناس زیاد نداریم، ولی در ایران علاقه‏ ی فوق‏ العاده زیادی به علم کیهان‏ شناسی وجود دارد و من در سفرهایی که به ایران دارم و در صحبت‏ هایی که با دوستان، دانشجویان، استادان و مردم دارم، می ‏بینم که چه علاقه ‏ای به این علم وجود دارد، به این‏که انسان از این طریق بتواند به واقعیات جهان پی ببرد.

برمی‏گردیم به تحقیقات‏ و دست‏آوردهای‏تان. ممکن است راجع به دست‏اوردهای‏تان بیشتر توضیح بدهید؟

زمانی که در سازمان فضایی هابل بودم، کار روی مقدار زیادی از پروژه ‏ها را شروع کردم و این پروژه ‏ها الان به ‏صورت قوی‏ترین پروژه‏ های دنیا مطرح هستند. اکثر کیهان‏ شناسان مشاهداتی روی این پروژه ‏ها و روی داده‏ هایی که ما به‏ دست آورده ‏ایم، مشغول کار کردن هستند. این‏ کارها از طریق تلسکوپ هابل به‏ دست آمده ‏اند؛ هم‏چنین از طریق دیگر تلسکوپ ‏های فضایی مانند اسپیتزر و چندرا که در طول موج ‏های مختلف مشاهده می‏کنند و تلسکوپ‏ های روی زمین هستند و همین‏طور از طریق تلسکوپ کک که بزرگ‏ترین تلسکوپ روی زمین است و در هاوایی قرار دارد. این تلسکوپ‏ها همه استفاده می‏ شوند و تمام این داده ‏ها را به‏ دست می‏ آورند و اکثر کیهان‏شناسان مشاهداتی روی این داده ها که ما پیدا کرده‏ ایم، کار می‏ کنند.

از دست‏اوردها اگر بخواهم بگویم، من در پیدا کردن یکی از دورترین کهکشان‏ها نقش داشتم که فاصلۀ آن از ما خیلی دور است. یعنی شما آن‏قدر در زمان به عقب می ‏روید که به ابتدای جهان نزدیک می‏ شوید. ولی مسئله‏ ی مهم آن است که این کهکشان‏ها جرم خیلی زیادی دارند و سئوال این‏جاست که چطور این جرم زیاد را در طول مدت بسیار کمی، از ابتدای جهان، توانسته ‏اند پیدا کنند. چه واقعیاتی در درون این کهکشان‏ها صورت گرفته تا توانسته ‏اند این جرم زیاد را پیدا کنند؟ کار اساسی که ما امروز انجام می‏دهیم، این است که ببینیم جرم کهکشان‏ها از کجا به ‏وجود آمده است. یعنی این کهکشان‏ها که جرم دارند، و مثلاً ۱۰۰ هزار میلیون برابر خورشید ما هستند، از کجا این جرم را به ‏دست آورده ‏اند.

عامل اصلی بدست آوردن این جرم، از طریق شکل‌گیری ستاره ‏ها بوده است که ستاره ‏ها فرم پیدا می‏کنند و باعث به ‏وجود آمدن این جرم در کهکشان‏ها و همین‏طور نور در کهکشان می‏ شوند که شده ‏اند. بنابراین در آن کهکشان‏ها باید مقدار زیادی ستاره در طول مدت خیلی کمی فرم پیدا کرده و به ‏وجود آمده باشند. چرا و چطور این‏کار را کرده ‏اند؟ این سئوالی است که هنوز مبهم است، هنوز معلوم نیست. ولی چنین کهکشان‏ هایی پیدا شده ‏اند و اگر تعداد آن‏ها همین‏طور که ما پیدا می‏ کنیم، بیشتر و بیشتر معلوم بشوند، تئوری‏ های موجود در علم کیهان‏ شناسی، در مورد شکل گیری کهکشان‏ها را مورد سئوال قرار می‏ دهد.

این تصویر، فرا ژرف هابل نمونه‌ ای از قدیمی‌ترین کهکشان‌هایی است که بشر تاکنون دیده است

من همچنین جزو گروهی بودم که در سال ۲۰۰۴ عمیق ‏ترین تصویری را که تاکنون بشر از جهان گرفته، به ‏دست آورده ‏ام. “تصویر فراژرف هابل” که شاید شنیده باشید. این یکی از عمیق‏ترین تصویرهایی است که تا به ‏حال بشر از جهان دیده و توسط تلسکوپ هابل گرفته‏ ایم. این تصویر نمایانگر وضعیتی از این کهکشان‌ها در ۴۰۰ تا ۸۰۰ میلیون سال پس از بیگ بنگ است. از روی این تصویر می ‏توانیم دوباره کهکشان‏ها را در پروسه ‏شکل گیری ببینیم و مطالعه کنیم. هم‏چنین راجع به “انرژی تاریک” کار کرد ه‏ام و عضو گروهی بوده ‏ام که راجع به آن کار کرده‏اند و این‏که پیدا کرده‏ اند که چه موقع انرژی تاریک در جهان به حدی رسیده که امروز ما می‏ بینیم و می‏ توانیم حس کنیم.

انرژی تاریک چیست؟

انرژی تاریک، انرژی است که باعث ازدیاد سرعت انبساط جهان می‏ شود. جهان در حال انبساط است، تمام کهکشان‏ها از هم در حال دور شدن هستند و چیزی که اخیرا پیدا شده، این است که سرعت انبساط جهان در حال افزایش است، یعنی سرعت دور شدن کهکشان‏ها از هم‏دیگر در حال زیاد شدن است و علت آن همان وجود انرژی تاریک است که به ماده خاصیت دافعه می‏دهد. ماده خاصیت جذب‏‌کننده دارد، انرژی تاریک به آن خاصیت دافعه می‏ دهد. یعنی کهکشان‏ ها از هم دور می‏ شوند و دور شدن آن‏ها باعث ازدیاد سرعت انبساط جهان می‏شود. من مقداری راجع به این مسئله کار کرده‏ ام و به یک سری نتایج خیلی مهمی در این مورد رسیده ‏ایم.

دانشمندان چطور مطمئن شده‌اند جهان بر اثر رویداد بیگ بنگ که حدود ۱۴ میلیارد سال پیش اتفاق افتاده به‌وجود آمده است. شما چطور مطمئن هستید قبل از بیگ بنگ جهانی امروزی وجود نداشته یا به شکل دیگری وجود داشته است؟

یکی از دلایل مطرح در توضیح بیگ بنگ انبساط جهان است. بر این اساس کهکشان‌ها از هم دور می‌شوند و دور شدن کهکشان‌ها متناسب با فاصله آنها نسبت به کهکشان‌ ماست. بنابراین وقتی کهکشان‌ها از هم دور می‌شوند به این معنی است که زمانی نزدیک هم بوده‌ است. به عبارتی این یافته‌ها نشان‌دهنده این است که این تغییرات باید از یک نقطه آغاز شده باشد. یکی از دیگر دلایلی که وجود بیگ بنگ را تائید می‌کند وجود تابش پس زمینه‌ کیهانی است. این نشان می‌دهد دمای جهان صفر مطلق نیست. اگر به گذشته برویم دمای جهان به چند میلیارد کلوین می‌رسد. علاوه بر این، توزیع کهکشان‌ها در دنیا به‌طور یکنواخت و همگن است و این نشان می‌دهد همه تغییرات از یک نقطه واحد شروع شده است.[شواهد بیگ بنگ چیست]

عمر کیهان چطور محاسبه شده است؟

اینکه عمر کیهان را چگونه محاسبه می‌کنیم موضوع دیگری است. به روش‌های مختلفی می‌توان عمر کیهان را محاسبه کرد. یکی از این روش‌ها محاسبه طول عمر ستاره‌هاست. عمر ستاره‌ها براساس روش اندازه‌گیری اسپکتروسکوپی و مقایسه با مدل‌ها برآورد می‌شود. عمر کیهان باید بیشتر از عمر ستاره‌ها باشد. با استفاده از این روش کمترین سن مورد انتظار برای کیهان را می‌توان تخمین زد. در روش دوم با در نظر گرفتن انبساط کیهان می‌توان عمر کیهان را تخمین زد. اگر سرعت انبساط کهکشان‌ها را در نظر بگیرید و این سرعت را بر فاصله کهکشان‌ها از کهکشان ما تقسیم کنید، یک ثابتی به نام ثابت هابل به‌دست می‌آید. ثابت هابل متناسب با عمر جهان است. روش سوم مبتنی بر تابش زمینه‌ای است. این عدد ۱۳.۸ میلیارد سال نیز بر همین اساس محاسبه شده است و به مدل‌ها و توزیع تابش زمینه‌ای در لحظات ابتدایی ـ که حدود ۳۰۰ هزار سال بعد از بیگ بنگ دیده شده است ـ بستگی دارد.

تلسکوپ فضایی «جیمز وب» چه دستاوردهایی دارد؟

تلسکوپ «جیمز وب»  که قرار است تا سال آینده در فضا مستقر شده و با قدرت بسیار بیشتر کاوش‌های هابل را دنبال کند با هدف نگاه به جهان قبل از دوران تاریک، در حال پیشرفت و تکمیل است. قطر آینه این تلسکوپ فضایی حدود ۵/۶ متر (بیش از سه برابر تلسکوپ هابل) و قدرت آن ۹ تا ۱۰ برابر هابل است. این تلسکوپ در مداری در فاصله یک و نیم میلیون کیلومتری زمین (ورای ماه) قرار می‌گیرد تا تشعشعات و حرارت تولید شده از زمین، روی آن تاثیر نگذاشته و اختلالی روی دستگاه‌های آن ایجاد نشود. تلسکوپ جیمز وب که قابلیت تفکیک بسیار بالایی دارد می‌تواند سیارات در حال تشکیل را مشاهده و سیارات دیگری همانند زمین را پیدا کند، همچنین می تواند درون کهکشان‌های بسیار دور را آشکار کند و برد دید بشر را تا قبل از دوران تاریک گسترش دهد.

با توجه به سال‏ هایی که در این تحقیقات سپری کرده ‏اید، فکر می‏ کنید چقدر از حقیقت را کشف کرده ‏اید؟

فکر نمی‏ کنم هیچ‏وقت به حقیقت برسم، اما این روش، راهی است که انسان دارد. یعنی هدف زندگی، زندگی باهدف است. اگر انسان، هدفی در زندگی نداشته باشد، آن زندگی نیست و این هدفی است که ما داریم. بعضی وقت‏ها به نتیجه می ‏رسد، بعضی‏ وقت‏ها هم به نتیجه نمی‏ رسد، ولی این چیزی است که نسل بشر از زمان ابتدای تمدن، چهار هزار سال پیش، به دنبال آن بوده است و هرکسی کاری کرده و همه روی شانه ‏های هم‏دیگر ایستاده‏ ایم و توانسته ‏ایم دنیا را عمیق ‏تر و عیمق ‏تر ببینیم. امیدوارم نسل‏ های آینده بتوانند این کار را بکنند.

اما مسئله‏ ی مهم این است که ما خیلی خوشبخت هستیم که در زمانی در تاریخ بشریت توانستیم زندگی کنیم که چنین مسائلی قابل بررسی و مطالعه‏ ی علمی هستند. یعنی ما در زمانی داریم زندگی می‏ کنیم که تلسکوپ‏ هایی که ساخته شده ‏اند آن‏قدر قوی هستند، تکنولوژی آن‏قدر پیشرفت کرده که می‏تواند به این مسائل جواب بدهد، سئوال کند و این مسائل را مشاهده کند.

زمان افلاطون راجع به این مسائل فکر می‏کردند و الان ما تا حدی می‏توانیم به این مسائل پاسخ بدهیم. الان ما می‏توانیم ببینیم که جهان باز است یا بسته. ما پیدا کرده ‏ایم که جهان باز است یا بسته. یعنی به این سئوال پاسخ داده شده است و وقتی فکر کنید که یک انسان کوچک می‏ تواند به چه سئوال‏ های عظیمی فکر کند و چه مسائلی را حل کند، خود آن باعث شگفتی بسیار و غرور است. به همین دلیل، از این‏که ما در این برهۀ زمانی داریم زندگی می‏ کنیم، باید متشکر باشیم و حداکثر استفاده را از آن بکنیم؛ و بهتر بتوانیم بفهمیم که واقعا جهان چیست و ما از کجا آمده ‏‏ایم. و این مهم‌ترین میراثی است که ما می‏توانیم برای آیندگان و فرزندانمان بگذاریم.

در بالا نیز می توانید گفتگوی پروفسور مبشر با برنامه آسمان شب را مشاهده کنید، ایشان صحبت های جالب و تأمّل برانگیزی در مورد کیهان عنوان کردند که دیدن و شنیدن این برنامه خالی از لطف نیست.

نویسنده و گرداوردی: سمیر  الله وردی/ سایت علمی بیگ بنگ

منابع بیشتر:

ویکی پدیا , Bahram Mobasher

مصاحبه دکتر مبشر با روزنامه جام جم

مصاحبه دکتر مبشر با دویچه‏ وله

اشتراک گذاری

۶ دیدگاه

پاسخی بگذارید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.