آتشفشانی که بلند‌ترین صدای انفجار را ایجاد کرد

آوارهای سوزان با سرعت حداکثر ۲۵۷۵ کیلومتر در ساعت از آتشفشان شلیک شد که بیش از دو برابر سرعت صوت بود. امواج ضربه‌ای این انفجار هفت بار کره زمین را دور زد. این رویداد بزرگترین بلای طبیعی قرن نوزدهم نامیده شده، زیرا با چنین فشار باور نکردنی پیامدهای شدید و مرگباری به همراه داشته است.

اولین نشانه‌های این آتشفشان در ۲۰ می ۱۸۸۳ گزارش شد و کشتی‌های عبوری ابرهایی از خاکستر و گردوغبار را در بالای جزیره گزارش دادند. غوغای آذرخش، ابرهای رشته‌ای و پرتاب گدازه‌هایی که آسمان شب را روشن می‌کرد، نه‌تنها انبوهی از بازدیدکنندگان را به ارمغان آورد، بلکه باعث شد مردم در جزایر مجاور جشنواره‌هایی را نیز برگزار کنند. ازدحامی که بسیار مرگبار بود.

همه این فعالیت‌ها بعدازظهر ۲۶ اکتبر ۱۸۸۳ هنگامی‌که اولین سری انفجارهای شدید رخ داد، به پایان رسید و در ساعت ۲ بعدازظهر ابری از خاکستر سیاه تا ارتفاع ۲۷ کیلومتر به آسمان برخاست. جزیره کراکاتوآ دارای سه قله آتش‌فشانی مرتبط در منطقه‌ای به مساحت ۹ کیلومتر در ۵ کیلومتر در تنگه سوندا بین جاوا و سوماترا بود. صبح روز ۲۷ اکتبر سه دهانه کراکاتوآ برای بیش از ۱۴ ساعت فوران کردند. سپس از ساعت ۵:۳۰ صبح چهار سری انفجار بسیار بزرگ رخ داد.

صدای سومین انفجار در ساعت ۱۰:۰۲ صبح به حدی بلند بود که ۳۲۰۰ کیلومتر دورتر در پرت استرالیا و ۴۸۰۰ کیلومتر آن‌طرف‌تر در جزایر موریس شنیده شد. این بلندترین صدایی بود که جهان تابه‌حال شنیده بود، معادل ۲۰۰ مگاتن TNT و ۱۳ هزار برابر اندازه بمبی که هیروشیما را نابود کرد.

کشتی انگلیسی Norham Castle در زمان انفجار در ۶۴ کیلومتری کراکاتوآ قرار داشت. ناخدای این کشتی نوشته: «انفجارها به قدری شدید هستند که پردۀ گوش نیمی از خدمه من پاره شده است. در این لحظات آخر به همسر عزیزم فکر می‌کنم. من مطمئنم که روز پایان دنیاست.»

مجموعه عظیم انفجارها خاکستر را به ارتفاع ۸۰ کیلومتر به آسمان بلند کرد. قربانیان این حادثه ۳۶۴۰۰ نفر تخمین زده می‌شود، دست‌کم ۳۱ هزار نفر بر اثر سونامی ایجاد شده که دو سوم جزیره کراکاتوآ را زیر آب فرو برد، ناپدید شدند. مردم وحشت‌زده در جزایر مجاور وقتی دیدند موج جزر و مدی به ارتفاع ۳۷ متر و با سرعت تقریبی ۴۸۰ کیلومتر بر ساعت به‌سوی آن‌ها می‌آید، سعی کردند فرار کنند. هنگامی‌که این موج با سواحل جاوا برخورد کرد، حدود ۲۴ کیلومتر در ساحل پیشروی و شهر آنیر را محو کرد.

سپس جریان‌های «پیروکلاستیک» به وجود آمد. سنگ‌های خردشده‌ای که در فوران‌ انفجاری آتش‌فشان‌ به هوا پرتاب‌شده بودند به‌صورت مخلوط سیال از قطعات سنگ‌داغ، گازهای داغ و هوای محبوس شده با سرعت‌بالا – تا ۱۶۰ کیلومتر در ساعت – با دمای ۶۰۰ تا ۷۰۰ درجه سانتی‌گراد حرکت می‌کرد. حدود ۳۶۰۰ نفر در مسیر این جریان سوختند و جان خود را از دست دادند.

فوران‌ها پس از چهارمین انفجار بزرگ به‌سرعت کاهش یافت و صبح روز ۲۸ اکتبر کراکاتوآ سکوت کرد؛ اما در آن زمان دو سوم جزیره از بین رفته و در زیر امواج ناپدید شده بود. گردوغبار ریز ناشی از انفجارها در سراسر زمین حرکت کرد و پرده‌ای جوی ایجاد کرد که دمای کره زمین را تا چندین درجه کاهش داد.

در زمان انفجار فردی در فاصلۀ ۱۶۱ کیلومتری آتشفشان، افزایش فشار ۶.۳۵ سانتی‌متری فشار سنج جیوه را گزارش کرده بود که حکایت از صدایی با ۱۷۲ دسی‌بل می‌دهد. در نظر داشته باشید که موتور جت در صورتی که کنارش بایستید صدایی برابر ۱۵۰ دسی‌بل از خود ساتع می‌کند. این در صوتی است که آستانۀ درد در گوش انسان برای شنوایی ۱۳۰ دسی‌بل است.

فعالیت‌های آتش‌فشانی بیشتر در طول سال‌های بعد منجر به ایجاد یک جزیره جدید با مخروطی آتش‌فشانی در همان مکان شد که در سال ۱۹۲۷ از دل فاجعه‌ی سال ۱۸۸۳ بیرون آمد و آن را آناک کراکاتوآ یعنی «کودک کراکاتوآ» نامیدند. آناک کراکاتوآ هنوز فعال است و فوران‌ها در آن محل همچنان ادامه دارد. آخرین بار از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲ در هر سال فورانی رخ داد و سپس یک رویداد بزرگ در دسامبر ۲۰۱۸ به وقوع پیوست. فوران آناک کراکاتوآ در سال ۲۰۱۸ باعث رانش زمین و سونامی با امواجی با ارتفاع ۵ تا ۱۳ متر شد.

سایت علمی بیگ بنگ / منابع بیشتر: science.howstuffworks.com  , sciencealert.com , independent.co.uk