وقتی صحبت از سفر به فضا پیش می‌آید اولین تصویری كه به ذهن هر كسی می‌رسد، انسان‌هایی هستند كه برای اولین بار به فضا رفته یا پا روی ماه گذاشته‌اند. زمانی بشریت رویای پرواز را در سر داشت اما بعد از شروع رقابت سیاسی بین آمریكا و شوروی مباحثی مطرح شد كه زمینه را برای سفر انسان به فضا فراهم كرد.

بسیاری از شما یوری گاگارین اولین انسانی را كه سال 1961 توانست به مدار زمین برود می‌شناسید. فضانورد اهل شوروی سابق كه هفت سال بعد در سانحه‌ای درگذشت. با این حال این انسان نبوده كه برای اولین بار به عنوان موجود زنده زمینی به فضا رفته است. قبل از انسان‌ها تعداد بسیاری حیوان مختلف پا به فضا گذاشته‌اند. حیواناتی كه مورد آزمایش‌های مختلفی قرار گرفته تا شرایط را برای سفر انسان فراهم كنند. به این بهانه كه چندی پیش به همت محققان ایرانی میمونی به فضا فرستاده شد، قصد داریم به بررسی تاریخچه سفر و شرایط حیواناتی بپردازیم كه قبل از انسان به فضا فرستاده شده و به نوعی اولین مسافران این ماجراجویی جذاب بوده‌اند.
به احتمال خيلي زياد نخستين گونه‌هاي زيستي که از زمين به فضا سفر کرده‌اند، باکتريها و ويروسهايي بوده‌اند که همراه موشکهاي اوليه پرتاب شده‌اند. اما اگر بخواهيم درباره پروژه‌هاي جدي ارسال محموله‌هاي زيستي به فضا صحبت کنيم، بايد تا سال 1947، يعني تنها دو سال پس از جنگ جهاني دوم به عقب برگرديم. در سال 1947، ايالات متحده آمريکا نخستين محموله‌هاي زيستي جهان را که شامل چند مگس ميوه، ذرت، جلبک و ساير گونه هاي گياهي بود به منظور مطالعه اثرات تابشهاي مضر خورشيدي بر حيات در قالب چند پرتاب مختلف به فضا ارسال کردند. پرتابها از نوع زيرمداري و با استفاده از موشکهاي وي‌دو انجام مي‌گرفتند. این موشك طی سه دقیقه و ده ثانیه به ارتفاع 109 كیلومتری زمین رسید كه بیش از صد كیلومتر تعریف شده به صورت بین‌المللی از لبه فضا است. طی این پرتاب كه برای آزمایش تاثیر‌های مختلف ارتفاع زیاد روی موجودات زنده انجام شده بود كپسول باقی مانده بعد از باز شدن چتر به سلامت روی زمین قرار گرفته و حشره نیز هیچ آسیبی ندید. بعد از انجام این آزمایش، آمریكا موشك‌های وی‌ـ2 دیگری نیز را به فضا فرستاد كه حاوی نمونه‌های دیگری همچون خزه بودند. دو سال بعد در تاریخ چهاردهم ژوئن 1949 بالاخره اولین میمون با نام آلبرت 2 با موفقیت و به وسیله موشك وی‌ـ2 تا ارتفاع 134 كیلومتری زمین پیش رفت. با این حال آلبرت 2 در مرحله بازگشت به زمین با مشكل باز نشدن چتر مواجه شده و از بین رفت. جالب است بدانید كه آلبرت یك در مرحله ارتفاع‌گیری با مشكل مواجه شده و تنها بعد از گذشت 48 تا 63 كیلومتر از بین رفته بود.

اولین میمنون فضانورد بنام آلبرت 2

این در حالی است كه بعد از آزمایش انجام شده روی آلبرت‌2، آمریكا تعداد بسیاری میمون دیگر را نیز از سال 1950 تا 1960 به فضا فرستاد. ‌روی تمامی ‌این میمون‌ها حسگرهای مختلفی قرار گرفته تا اطلاعات حیاتی آنها به دست آید. تعداد بسیاری از این میمون‌ها نیز در همان ابتدای پرتاب از هوش رفته بودند.

اولین سگ فرستاده شده به فضا توسط شوروی سابق بنام لایکا

بعد از سفر اولین میمون به فضا نوبت به موش‌ها رسید. آمریكا در سی و یكم آگوست 1950 اولین موش را باز هم با موشك وی‌ـ2 به ارتفاع 137 كیلومتری فرستاد. كپسول حاوی این موش هم به خاطر وجود نقص در سیستم چتر با زمین اصابت كرده و از بین رفت. در ادامه موش‌های دیگری نیز در دهه 50 میلادی به فضا فرستاده شدند. این بار در بیست و دوم جولای 1951 شوروی دو سگ با نام‌های جیپسی و دزیك را به وسیله پرواز 1 – R-1 IIIAبه فضا فرستاد. نكته قابل توجه این است كه موشك حاوی این سگ‌ها به مدار زمین وارد نشد. این دو اولین سگ‌هایی بودند كه با موفقیت به فضا فرستاده شده و زنده به زمین نشستند. البته اشاره به این مساله خالی از لطف نیست. یكی از این دو سگ بعد از مدتی از پا در آمد. سفر حیوانات به همین شكل ادامه داشت تا این‌كه بالاخره شوروی موفق شد اولین سگ را به مدار زمین وارد كند. لایكا اولین سگی بود كه در تاریخ سوم نوامبر 1957 به همراه اسپوتنیك 2 به مدار زمین وارد شد اما از پا در آمد. اصلی‌ترین دلیل این مساله نبود فناوری لازم برای برگشت لایكا به زمین بود. با این وجود لایكا با سفر به مدار زمین نقش پررنگی در فضانوردی موجودات زنده ایفا كرد.

دسامبر 1958 زمان یكی دیگر از وقایع مهم در تاریخ فرستادن حیوانات به فضاست. تمامی ‌حیواناتی كه قبل از این تاریخ به فضا فرستاده شده بودند هیچ آموزش خاصی ندیده بودند. سال 1958 آمریكا به وسیله ژوپیتر آی.‌آر.بی.‌ام-13 AM میمونی به نام گوردو را به فضا فرستاد. میمونی كه در آمریكای جنوبی یافت شده و زیر نظر نیروی دریایی آمریكا آموزش دیده بود. هر چند در راه بازگشت، گوردو با نقص در سیستم چتر مواجه شده و از پا در آمد اما اطلاعات به دست آمده از كپسول حاوی او نكات بسیاری را مشخص كرد. نكاتی كه در ادامه و برای فرستادن دیگر موجودات زنده به فضا كارایی بسیاری داشته و نشان دادند كه بدن حیوانات مختلف در مقابله با ارتفاع زیاد چه عكس‌العملی از خود نشان داده و چه قابلیت‌هایی دارد.

میمون فرستاده شده به فضا بنام بیکر

بعد از گوردو نوبت به دو میمون دیگر با نام‌های ایبل و بیكر رسید كه سال 1959 به شكل موفقیت‌آمیزی به فضا فرستاده شدند. ایبل و بیكر به ترتیب با وزن 18‌/‌3 كیلوگرم و 310 گرم به وسیله ژوپیتر ای.‌ام 18 به ارتفاع 517 كیلومتری زمین رسیده و زنده بازگشتند. این دو میمون به مدت 9 دقیقه وضع بی‌وزنی و سرعت 16 هزار كیلومتر بر ساعت را طی 16 دقیقه سفر خود تجربه كردند. البته ایبل بعد از بازگشت به زمین تحت عمل جراحی قرار گرفت اما پس از چهار روز از پا در آمد. این در حالی بود كه بیكر تا بیست و نهم نوامبر 1984 زنده ماند.

                دو سگ بنام بلكا و استرلكا که شوروی سابق با موفقیت به فضا فرستاد

بعد از بازگشت موفقیت‌آمیز میمون‌ها به زمین نوبت حیوان دیگری رسید. شوروی دوم جولای 1959 به همراه دو سگ، خرگوشی به نام مارفوزا را به ارتفاع 212 كیلومتری فرستاد. بعد از این خرگوش در سال 1960 سگ‌هایی با نام بلكا و استرلكا به وسیله اسپوتنیك 5 به مدار زمین رسیده و سالم بازگشتند. این اولین باری بود كه حیوانی به مدار زمین فرستاده می‌شد و زنده به سطح آن باز می‌گشت. جالب است بدانید كه بعد از این سفر فضایی استرلكا توله سگی به نام پوشینكا به دنیا آورد. این توله سگ سال 1961 توسط نیكیتا خورشچف كه در زمان جنگ سرد به عنوان رهبر شوروی شناخته می‌شد، به كارولین كندی دختر رئیس‌جمهور آمریكا هدیه داده شد.

شامپانزه ای بنام “هم” که به وسیله كپسول‌های مركوری به فضا فرستاده شد

در همین سال آمریكا دو شامپانزه به نام‌های هم و الن را به وسیله كپسول‌های مركوری به فضا فرستاد. شامپانزه‌هایی كه آموزش دیده بودند. با این حال اینوس اولین شامپانزه‌ای بود كه در بیست و نهم نوامبر 1961 به مدار زمین وارد شد. سال 1961 با این اتفاقات میزبان دو حیوان دیگر نیز بود.

نخستین عنکبوتی که در فضا تار تنید

در این سال شوروی اولین خوكچه هندی و قورباغه را به صورت موفقیت‌آمیز به فضا فرستاد. در گذشته آمریكا قصد داشت قورباغه‌ای را طی برنامه پروازی ژوپیتر به فضا بفرستد اما موشك حاوی این حیوان در همان ابتدای كار با مشكل مواجه شده بود. این سفر‌ها در طول سه دهه بعدی نیز ادامه یافتند و حیوانات دیگری نیز همچون موش صحرایی، گربه، سوسمار و حتی عنكبوت نیز به فضا فرستاده شدند.

جانور کندرو” یا تنبل (Tardigrade) که 10 روز به فضا برده شد

موجود خارق العاده ای که قادر به ادامه حیات در محیط های باور نکردنی مانند خلا می باشد جانور کندرو” یا تنبل (Tardigrade) نامیده شده است که به فضا برده شد. این جاندار در دمای 273- و 151 سانتیگراد زنده می ماند و می تواند تا سالها بدون غذا و آب به زندگی ادامه دهد. این موجود می تواند اشعه های کیهانی و اشعۀ مضر خورشیدی تا 1000 برابر بیشتر آن را تحمل کند. جالب ترین چیز در مورد این جانور توانایی انطباق در هر محیطی اعم از خشک ، تر و در مناطقی مانند استوا ، هیمالیا و … هم دیده شده اند. با تمام این اوصاف دو دلیل عمده وجود دارد که این جانوران تا به حال، موفق به تسخیر زمین نشده اند اول اندازه بسیار کوچک آنها و دوم حرکت کُند این جانوران است، بطوری که اندازه بیشتر آنها از 0.3 تا 0.5 میلیمتر و بزرگترین آنها به کمتر از 1.5 میلیمتر میرسد و سرعت حرکتشان نیز آنقدر کند است که به نام “جانور کندرو” یا تنبل (Tardigrade) معروف است.
این موجود در سال 2007، به همراه فضانوردان به فضا برده شد و در 10 روز در خلا مورد آزمایش قرار گرفت و زنده ماند و سپس به زمین بازگردانده شد.

داستان فرستادن حیوانات به همت پژوهشگران ایرانی به فضا با میمونی به نام پیشگام شروع نشده است. چهاردهم بهمن 1388، ایران برای اولین بار یك موش، دو لاك‌پشت و چند كرم را با موشك كاوشگر 3 به فضا فرستاده و آنها را زنده به زمین بازگرداند. ایران توانست در نهم بهمن 1391 برای نخستین بار میمونی از نژاد رزوس را عازم مرزهای فضا كند و آن را به سلامت به زمین بازگرداند. این ماموریت ایران را در بین شش قدرت فضایی جهان قرار داد كه تاكنون موفق به فرستادن موجود زنده به فضا و بازگرداندن سالم آن شده‌اند.

Read More : http://en.wikipedia.org/wiki/Animals_in_space
http://www.spacetoday.org/Astronauts/Animals/Dogs.html
http://mentalfloss.com/article/31058/brief-and-incomplete-history-launching-animals-space