بیگ بنگ: نزدیکترین مکان در جهان که ممکن است حیات فرازمینی در آن وجود داشته باشد سیارۀ مریخ است و گونه‌های انسانی سعی دارند در دهه‌ آتی بر روی این سیاره‌ همسایه سکونت پیدا کنند. قبل از اینکه این اتفاق بیفتد، باید بدانیم که احتمالا اولین قدم‌های انسان بر روی سطح مریخ منجر به برخورد بین حیات فرازمینی و زیستگاه‌های طبیعی بر روی مریخ خواهد شد.

به گزارش بیگ بنگ، اگر سیاره سرخ استریل شود، حضور انسان در آنجا هیچ معمای اخلاقی را به وجود نمی‌آورد. اما اگر حیات بر روی مریخ وجود داشته باشد، کاوشگران انسانی به آسانی حیات مریخی را منقرض می‌کنند. “دیوید وینتراب” اخترشناس دانشگاه واندربیلت که این سوالات را در کتابش تحت عنوان «حیات بر روی مریخ: قبل از رفتن باید چه چیزی را بدانیم» بررسی کرده، می گوید: ادعا دارم که ما زمینی‌ها باید این سناریو را بدانیم و در مورد بازده‌های احتمالیِ سکونت بر روی سیارۀ همسایه صحبت کنیم. شاید مأموریت‌هایی که هدفشان حمل انسان‌ها به مریخ است باید متوقف شوند.

حیات کجا خواهد بود؟

دانشمندان می‌گویند که حیات شرایط بنیای دارد. حیات می‌تواند در هرجایی از دنیا که آب، منبع حرارت و انرژی و مقادیر فراوانی از عناصر اساسی مثل کربن، هیدروژن، نیتروژن و پتاسیم در آنجا وجود دارند، موجود باشد. مریخ همانند دو مکان دیگر در منظومه شمسی این کیفیت را دارد. اروپا (یکی از قمرهای بزرگ مشتری) و انسلادوس (یکی از قمرهای بزرگ زحل) به نظر دارای این پیش‌نیازها برای میزبانیِ بیولوژی بومی را دارند.

به نظرم برنامه‌ریزی مأموریت‌های تحقیقاتی در این دو قمر می تواند بینش ارزشمندی را برای بررسی مریخ بدون خطر آلودگی برای دانشمندان فراهم کند. اروپا و انسلادوس در زیر لایۀ ضخیم یخ سطحی‌شان یک اقیانوس جهانی دارند که 4.5 میلیارد سال هم زدن ِ سوپ ابتدایی در آنها باعث شده شاید حیات توسعه پیدا کند. فضاپیمای ناسا حتی از آبفشان‌های دیدنی و جذابی که گازهای آبی را از این اقیانوس‌های زیرسطحی به فضا پرتاب می‌کردند تصویربرداری کرده است.

دانشمندان علوم سیاره‌ای برای پاسخ به این سوال که آیا اروپا دارای حیات است، به طور فعال در حال پیشروی مأموریت کلیپر اروپا هستند تا آن را در دهۀ 2020 راه‌اندازی کنند. آنها همچنین امیدوارند مأموریت‌های آتی را به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که انسلادوس را مورد هدف قرار گیرد.

مراقب باشید آلوده نکنید

از زمان شروع عصر فضایی، دانشمندان تهدیدِ آلودگی بیولوژیکیِ جدی جهان‌های دیگر را مطرح کرده‌اند. در سال 1959، ناسا جلساتی را برگزار کرد تا در مورد ضرورت استریل کردن فضاپیمایی که به سیارات دیگر فرستاده می‌شود، صحبت کند. از آن زمان به بعد، تمام مأموریت‌های اکتشافیِ سیاره‌ای استاندارد‌های استریلیزاسیون را رعایت کرده‌اند که مطابق با اهداف علمی آنها بوده؛ اما با محدودیت‌هایی برای عدم آسیب به تجهیزات حساس همراه بوده است که می‌تواند منجر به شکست مأموریت شود. امروزه، پروتکل‌های ناسا برای محافظت از تمام اجرام منظومه شمسی از جمله مریخ صادر شده‌اند.

از آنجاییکه جلوگیری از آلودگی بیولوژیکیِ اروپا و انسلادوس یک نیازمندی با اولویت بالا و پذیرفته شده برای تمام مأموریت‌ها به محیط‌های مشتری و زحل است، قمرهای آنها بدون آلودگی باقی می‌مانند. مأموریت گالیله‌ ناسا از سال 1995 تا 2003 مشغول اکتشاف مشتری و قمرهایش بود. با توجه به مدار گالیله، این احتمال وجود داشت این فضاپیما که سوختش به اتمام رسیده بود، در معرض کشش‌های گرانشی مشتری و قمرهایش قرار گرفته بود، به اروپا برخورد کرده و آن را آلوده کند. مرکز کنترل گالیله تصمیم گرفتند این فضاپیما به اعماق اتمسفر مشتری شیرجه بزند و به ماموریتش خاتمه دهد.

گالیله با سرعت 30 مایل در ثانیه حرکت کرده و ظرف چند ثانیه به بخار تبدیل شد. 14 سال بعد، ناسا این سناریوی پشتیبانی از قمر را تکرار کرد. مأموریت کاسینی شروع شد و زحل و قمرهایش را از سال 2004 تا 2017 بررسی کرد. در روز 15 سپتامبر سال 2017، وقتی سوخت فضاپیمای کاسینی کم شد، به دستور ناسا، اپراتورهای کاسینی عمدأ این فضاپیما را در جو زحل غرق کردند.

اما در مورد مریخ چطور؟

مریخ تحت هفت مأموریت فعال قرار دارد، از جمله دو مریخ‌نورد فرصت و کنجکاوی در آنجا مشغول به کاوش هستند. بعلاوه، در 26 نوامبر، کاوشگر اینسایت ناسا روی مریخ فرود آمد و ساختار داخلی مریخ را اندازه‌گیری می کند. سپس، پرتاب‌های سال 2020 را برنامه‌ریزی کردیم؛ مریخ‌نورد اگزومارس متعلق به سازمان فضایی اروپا و مریخ‌نورد 2020 ناسا قرار است به دنبال شواهد حیات بر روی مریخ بگردند.

خبر خوب این است که مریخ‌نوردهای رباتیک خطر آلودگی کمی بر روی مریخ دارند، زیرا تمام فضاپیماهایی که برای فرود بر روی مریخ طراحی شده‌اند قبل از پرتاب تحت روندهای استریلیزاسیون اکید قرار گرفته‌اند. این روند از زمانی که ناسا «دستورالعمل‌های استریلیزاسیون جدی» را برای کپسول‌های کاوشگر وایکینگ در دهۀ 70 در نظر گرفت، اعمال شده زیرا این کاوشگرها مستقیمأ با سطح مریخ تماس برقرار می‌کنند. این کاوشگرها احتمالأ آلودگی‌های میکروبی خیلی کمی دارند.

هرگونه موجود زندۀ زمینی در کاوشگرها به سختی می‌تواند از این سفرِ شش ماهه به مریخ جان سالم به در ببرد. خلأ فضا همراه با پرتوهای ایکس، نور فرابنفش و پرتوهای کیهانی فضای بیرونی کاوشگر ارسالی به مریخ را استریل کنند. هر باکتری که سوار یکی از کاوشگرها شود زنده به مریخ می‌رسد. اما اگر از کاوشگر فرار کند، آنگاه جو نازک مریخ هیچ محافظتی از آن در برابر تابش پرانرژی فضا نمی‌کند. این باکتری‌ها احتمالأ فورأ کشته می‌شوند. به دلیل این محیط بسیار خشن، زندگی بر روی مریخ اگر در حال حاضر وجود داشته باشد تقریبأ باید در زیر سطح این سیاره پنهان شده باشد. از آنجاییکه هیچ کاوشگری غارها یا سوراخ‌های عمیق مریخ را کاوش نکرده، هنوز فرصتِ مواجهه با میکروب‌های مریخی را پیدا نکرده‌ایم.

با توجه به اینکه کاوش مریخ تاکنون محدود به وسایل‌نقلیه بدون سرنشین بوده، این سیاره احتمالأ عاری از آلودگی‌های زمینی است. اما وقتی فضانوردانی را به مریخ بفرستیم، آنها با سیستم‌های پشتیبانی از حیات و تأمین انرژی، جای سکونت، پرینترهای سه بعدی، غذا و ابزار سفر خواهند کرد. هیچ یک از این مواد به همین روشی که سیستم‌های مربوط به فضاپیمای رباتیک استریل می‌شوند قابل استریل شدن نیستند. استعمارگران انسانی زباله تولید می‌کنند، سعی می‌کنند غذا پرورش دهند و از ماشین‌ها برای استخراج آب از زمین و جو استفاده می‌کنند. انسان با زندگی بر روی مریخ آنجا را به راحتی آلوده می‌کند.

بعد از آلودگی نمی‌توان همه چیز را به عقب برگرداند

محققان یک رویکرد دقیق را برای اکتشافات رباتیک بر روی مریخ و یک نگرش بدون دخالت بشر را برای اروپا و انسلادوس توسعه داده‌اند. بنابراین، چرا می‌خواهیم خطر حیات مریخیِ انسان و سکونت و اکتشاف او بر روی سیارۀ سرخ را بپذیریم؟ آلوده کردن مریخ یک پیامدِ پیش‌بینی نشده نیست. 25 سال پیش، گزارش شورای تحقیق ملی تحت عنوان «آلودگی بیولوژیکی مریخ: مشکلات و پیشنهادات» ادعا کرد که مأموریت‌های حامل انسان به مریخ به طور اجتناب‌ناپذیری منجر به آلودگی این سیاره می‌شوند.

به نظرم، هر تلاشی برای جمع‌آوری شواهدی از حیات گذشته یا فعلی بر روی مریخ باید قبل از مأموریت‌های حامل انسان بر روی مریخ انجام شوند. کشفیات ما بر تصمیم‌گیری جمعی برای ارسال انسان‌ها به آنجا تأثیر خواهند گذاشت. حتی اگر خطرات حضور انسان بر حیات مریخی را نادیده بگیریم یا توجهی به آن نکنیم، مسئله‌ بازگرداندن حیات مریخی به زمین دلالت‌های اجتماعی، حقوقی و بین‌المللی زیادی دارد که باید قبل از اینکه خیلی دیر شود در مورد آنها صحبت کرد. حیات مریخی چه خطراتی را برای محیط زیست یا سلامت ما اعمال می‌کند؟ و اگر اشکال حیات مریخی به مولکول DNA حمله کنند و تمام زندگی در زمین را به خطر بیندازند، آیا یک کشور یا گروه حق برگرداندن آلودگی و چنین ریسکی را دارد؟

اما شرکت‌کنندگان چه عمومی باشند – ناسا، پروژه 2117 مریخ امارات متحده عربی – و چه خصوصی – اسپیس ایکس، مارس وان، بلو اوریجین – از قبل برنامه‌ریزی کرده‌اند انسان‌ها را به مریخ ببرند و شهرهایی را بر روی مریخ بسازند. و این مأموریت‌ها مریخ را آلوده خواهد کرد. برخی از دانشمندان بر این باورند که شواهد قوی را برای حیات بر روی مریخ بدست آورده‌اند، چه حیات گذشته و چه حال حاضر. اگر حیات از قبل بر روی مریخ وجود داشته، آنگاه سیاره سرخ حداقل الان به مریخی‌ها تعلق دارد. مریخ سیاره‌ آنهاست و حیات مریخی با حضور انسان به خطر می‌افتد.

آیا این حق مسلم انسان‌هاست که بر روی مریخ سکونت پیدا کنند، فقط بخاطر اینکه توانایی آن را پیدا خواهند کرد؟ ما تکنولوژیِ استفاده از ربات‌ها برای قابلیت سکونت بر روی مریخ را در اختیار داریم. آیا اخلاقیات به ما اجازه می‌دهد که از این ابزار برای پاسخ به این سئوال که آیا مریخ قابل سکونت یا استریل است، استفاده کنیم؟

ترجمه: سحر  الله‌وردی/ سایت علمی بیگ بنگ

منبع: theconversation.com