کاوش 2 سالۀ کنجکاوی در سیاره سرخ
بیگ بنگ: شانزدهم مرداد 1391، زمانی بود که پیشرفتهترین ساخته دست بشر قرار بود بر سیاره سرخ فرود بیاید. آزمایشگاه علمی مریخ یا همان کاوشگر کنجکاوی، پنجم آذر 1390 از پایگاه فضایی کیپ کاناورال با نیروی پیشران موشک اطلس 5 عازم مأموریتی هیجانانگیز شد تا حدود 9 ماه بعد زمان فرودش به دهانه گیل در مریخ برسد.
امروز علاقه مندان به علوم فضا در شرایطی دومین سال فرود موفقیت آمیز مریخ نورد کنجکاوی بر سطح مریخ را جشن می گیرند که این کاوشگر یافته های بسیار ارزشمندی را در طول مأموریت خود در اختیار ما قرار داده است. کاوشگر کنجکاوی با سه متر طول تقریبا دو برابر بزرگ تر از ربات های معروف روح و فرصت است؛ همچنین با جرم 900 کیلوگرم پنج برابر سنگین تر از آنهاست و با همراه داشتن 80 کیلوگرم وسایل آزمایشگاهی، 10 برابر کاوشگرهای روح و فرصت، ابزار علمی به همراه خود دارد. ربات کنجکاوی به لحاظ نظری می تواند با سرعت 90 متر در ساعت در سطح مریخ حرکت کند، ولی برای مدیریت توان الکتریکی و همچنین با توجه به عوارض زمین و میدان دید ربات در عمل با سرعت 30 متر در ساعت روی مریخ جابه جا می شود.
از طرف دیگر، برای تأمین انرژی این ربات به جای صفحه های خورشیدی از ژنراتور ترموالکتریک رادیوایزوتوپ استفاده شد که قبل از آن در مریخ نشین های وایکینگ 1 و 2 استفاده شده بود. انرژی کاوشگر در این روش از واکنش پلوتونیوم 238 تأمین می شود. مدت زمان پیش بینی شده برای مأموریت آزمایشگاه علم مریخ 98 هفته بود که اکنون در آستانه دومین سالگرد فعالیت این مریخ نورد باید گفت تا اینجای کار اندکی بیش از حد مورد انتظار مأموریتش را ادامه داده است. با این حال با توجه به کارکرد باتری پلوتونیومی به نظر می رسد تا 10 سال بتواند جوابگوی تأمین انرژی رباتش باشد.
حال که دو سال از فعالیت مریخ نورد کنجکاوی بر سطح سیاره سرخ می گذرد، می توان به مهم ترین دستاوردهای این مأموریت در دو سال گذشته پرداخت. در نخستین گام آزمون موفق فرود با فناوری جدید (شامل استفاده از ترکیبی از چتر نجات و سپر حرارتی و موشک های کاهنده سرعت و جداشدن مریخ نورد از سامانه فرود) جزو اولین دستاوردهای این مأموریت بود. طی فرآیند فرود این مریخ نورد که به «هشت دقیقه وحشت» معروف شده بود، برای اولین بار محموله ای سنگین و بسیار حساس در سیاره ای دیگر با حداکثر دقت و ایمنی فرود آمد.
در گام بعدی فقط هفت هفته پس از فرود، مریخ نورد کنجکاوی کشف کرد که تا چند هزار سال پیش رودخانه هایی از آب در سطح مریخ جاری بوده است. از این رو احتمال وجود حیات میکروبی تا چند میلیون سال پیش در سیاره سرخ تقویت شد. یافته های مریخ نورد کنجکاوی در دو سال گذشته نشان داد میزان تشعشعات خطرناک در سطح مریخ بیش از چیزی است که دانشمندان تصور می کردند؛ یعنی مقدار آن حتی بیشتر از تشعشعاتی است که فضانوردان در خارج از ایستگاه فضایی بین المللی در معرض آن هستند. این تشعشعات تا سطح مریخ نیز می رسد.
در زمینه بررسی ترکیبات جوی، یکی از ابزارهای مریخ نورد کنجکاوی SAM نام دارد که ترکیبات هوای مریخ را بررسی می کند. این ابزار نشان داده است گاز غالب در مریخ دی اکسیدکربن است. در این بین گاز دیگری مثل متان که عامل زیستی داشته باشد، هنوز در جو مریخ پیدا نشده است. در این زمینه یافته ها مشابه یافته های مأموریت وایکینگ است، اما دانشمندان هنوز امیدوارند ابزار SAM بتواند نشانه ای از متان نیز به دست بیاورد.
یکی از مهم ترین دستاوردهای مأموریت کنجکاوی در بهمن 1391 به دست آمد که برای نخستین بار مریخ نورد کنجکاوی توانست عملیات حفاری را در مقام رباتی زمینی در سطح سیاره ای دیگر انجام دهد. در این مأموریت کنجکاوی با استفاده از ابزاری روی بازوی خود، سنگی را تا عمق 4.6 سانتی متر حفاری کرد و از آن نمونه برداشت. سنگ ها به دلیل شکل گیری تدریجی لایه هایشان ممکن است طی چند میلیون سال شواهد هیجان انگیزی از حیات را در دل خود جای داده باشند. در اردیبهشت 92 نیز حفاری دیگری به عمق 66 میلی متر در سنگی دیگر روی مریخ انجام شد. آزمایشگاه علم مریخ با آزمایش هایی روی نمونه برداشته شده از سنگ مریخی، علایمی از وجود سولفور، اکسیژن، کربن، نیتروژن و هیدروژن و برخی مواد معدنی در آن یافت.
دانشمندان معتقدند شاید در جایی که این نمونه برداری انجام شده، دریاچه ای با PH طبیعی و نه چندان نمکی وجود داشته است که این، ممکن است نشانه ای از وجود حیات باکتریایی در گذشته های دور و نور امیدی برای امکان احتمالی زندگی انسان در آینده های دور در این سیاره باشد. در دو سال گذشته و در طول مأموریت مریخ نورد کنجکاوی مشکلاتی از قبیل نقص فنی رایانه های پردازش کننده و نیز قطع ارتباط با زمین به دلیل بروز توفان های شدید خورشیدی رخ داده است. بر این اساس هر بار تیم هدایت کننده این مأموریت توانسته مشکل را با استفاده از راه حل های پیش بینی شده با موفقیت برطرف کند. اکنون در آستانه سومین سال فعالیت کنجکاوی در سطح سیاره سرخ بیش از گذشته چشم به راه رسیدن خبری از نخستین نشانه های حیات در سیاره سرخ هستیم.
کاظم کوکرم- مدرس نجوم