بیگ بنگ: تاکنون شنیده اید که فضاپیماها می توانند با انجام مانور “قلاب سنگ گرانشی” سرعت خود را بالاتر ببرند؟ این روش که برای افزایش سرعت جابجایی در سامانه ی خورشیدی به کار می رود چگونه انجام می شود؟

جرمی که از کنار یک سیاره ی بی حرکت می گذرد، با هر سرعتی که به آن نزدیک شود، با همان سرعت هم از آن دور می گردد (در جهت مخالف). ولی اگر سیاره در حرکت باشد، سرعت نزدیک شدن و دور شدن جرم با هم تفاوت خواهد داشت.

یکی از بهترین راه ها برای افزایش سرعت یک فضاپیما، کمک گرفتن از قلاب سنگ گرانشی است که به آن “کمک گرانشی” هم می گویند. برای نمونه، هنگامی که ویجر به سوی بیرون از سامانه ی خورشیدی می‌رفت، با گذشتن از کنار سیاره های مشتری و کیوان، کمک های گرانشی دریافت کرد و سرعتش را به اندازه ی کافی برای گریز از گرانش خورشید بالا برد.

خوب اکنون ببینیم شیوه ی کار این کمک گرانشی چیست؟ احتمالا می دانید که در این روش، فضاپیما باید به میزان خطرناکی به یک سیاره ی بزرگ نزدیک شود. اما این روش چگونه باعث افزایش سرعت فضاپیما می شود؟ هنگامی که فضاپیما به سیاره نزدیک می شود، سرعتش بالا می رود. و هنگامی که از آن دور می شود سرعتش دوباره کاهش می یابد. چیزی مانند یک اسکیت سوار در یک نیم لوله. برآیند پایانی این فرآیند صفر است و در واقع فضاپیما با افتادن در چاه گرانشی و بیرون آمدن از آن، هیچ افزایش کلی در سرعتش رخ نمی دهد. پس این کمک گرانشی که می گویند چگونه انجام می شود؟

آنچه گفته شد دربارۀ یک سیاره ی ثابت و بی حرکت بود. ولی اگر سیاره در حرکت باشد، سرعت نزدیک شدن و دور شدن جرم با هم تفاوت خواهد داشت. هر سیاره به هنگام گردش به دور خورشید دارای یک سرعت مداری است. زمانی که فضاپیما به سیاره نزدیک می شود، چون از سیاره سبک تر است به دام گرانش آن افتاده و وارد مدارش می شود. چیزی که باعث افزایش فوق العاده ی سرعت فضاپیما می شود، تکانه ی مداری (اندازه حرکت مداری) است که از سوی سیاره دریافت می کند. هر چه فضاپیما بتواند به سیاره نزدیک تر شود تکانه ی بیشتری دریافت کرده و سرعت دور شدنش از سیاره بیشتر خواهد بود.

مسیر پیچیده ی کاوشگر مسنجر برای رسیدن به سیاره ی عطارد
مسیر پیچیده ی کاوشگر مسنجر برای رسیدن به سیاره ی عطارد

همچنین فضاپیما اگر بخواهد سرعتش از این هم بیشتر شود، می تواند در زمان نزدیک ترین فاصله از سیاره، موتورهایش را هم روشن کند. در این زمان سرعت بسیاری که در رویارویی با سیاره به دست آورده کارایی موشک های فضاپیما را چند برابر خواهد کرد. این افزایش سرعت بهایی هم خواهد داشت چرا که یک داد و ستد تکانه رخ می دهد: مقدار ناچیزی از سرعت مداری سیاره کاسته می شود.

اگر فرآیند قلاب سنگ رگانشی را بارها و بارها، در حد میلیون ها بار پیرامون یک سیاره انجام دهید، سرانجام باعث خواهید شد که سرعت سیاره آنقدر کاهش یابد که به سوی خورشید کشیده شده و به آن برخورد کند. همچنین می توانید از فرآیند قلاب سنگ گرانشی برای کاهش سرعت خود فضاپیما نیز بهره ببرید. در این صورت همه‌ی کارها باید وارونه انجام شود: باید در جهتی مخالف جهت گردش سیاره به دور خورشید به آن نزدیک شوید. جابجایی تکانه باعث کاهش چشمگیر سرعت فضاپیما خواهد شد، و به اندازه ی بسیار ناچیزی هم بر سرعت سیاره خواهد افزود.

مسیر کاوشگر گالیله و تصاویر از اقمار سیارۀ مشتری. این فضاپیما پس از پرتاب، سه مانور قلاب سنگی پیرامون ناهید، زمین، و دوباره زمین انجام داد تا به سرعت کافی برای رسیدن به مدار مشتری دست یابد.
مسیر کاوشگر گالیله و تصاویر از اقمار سیارۀ مشتری. این فضاپیما پس از پرتاب، سه مانور قلاب سنگی پیرامون ناهید، زمین، و دوباره زمین انجام داد تا به سرعت کافی برای رسیدن به مدار مشتری دست یابد.

فضاپیمای مسنجر ناسا، ۲ بار از کنار زمین گذشت، ۲ بار از کنار ناهید و ۳ بار هم به دور خود سیاره ی عطارد چرخید تا بتواند سرعتش را به اندازه ی کافی کاهش دهد به گونه ای که بتواند در مدار گردش به دور این سیاره جای گیرد. اولیس، کاوشگر خورشیدی که در سال ۱۹۹۰ به فضا پرتاب شد، از کمک گرانشی بهره برد تا بتواند مسیرش را به کلی تغییر داده و وارد یک مدار قطبی شمالی-جنوبی به گرد خورشید شود. و کاسینی هم با گذشتن از کنار ناهید، زمین و مشتری توانست وارد مسیری کارآمد برای رسیدن به زحل شود.

در ویدیوی زیر، شبیه سازی گذر فضاپیمای روزتا از کنار زمین و کمک گرفتن گرانشی در مارس سال ۲۰۰۵ را می بینید. این کاوشگر سه بار از کنار زمین و یک بار از کنار مریخ گذشت تا با حفظ ذخیره ی سوخت، خود را به آن سوی کمربند سیارک ها برساند و با دنباله دار چوریموف دیدار کند:

دانلود ویدئو

بی شک طبیعت می کوشد کارها برای ما آسان سازد. قلاب سنگ های گرانشی روشی زیبا و موزون برای کاهش سرعت فضاپیماها، کشاندن آنها به مسیری که از هیچ راهی نمی توان واردش شد، یا شتاب دادن و رساندن آن ها به سرعت های باورنکردنی است.

بهره گیری از مکانیک مداری یک رقص زیرکانه برای کمک کردن به کاوش های فضایی است. این نمونه ی درخشانی از نبوغ و استعداد ذهن هایی است که به بشر برای رفتن به ستارگان دوردست یاری می رسانند. شما چه فکر می کنید؟ چه روش های دیگری هست که می توان از آنها برای پیوند میان واقعیت های کاربردی و دانش تخیلی بهره گرفت؟

سایت علمی بیگ بنگ / منبع: universetoday.com / برگردان: ۱star-7skies

 

دیدگاهتان را بنویسید

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.

5 دیدگاه

  1. بادرود
    واقعاجالب وبینظیره.
    اینجوری که توفیلم معلومه،نزدیک هشت سال روزِتا توفضادرحال سیربوده تابه سرعت لازم برسه،که این کارنیازمندِمحاسبات بسیاربسیارپیچیده ودقیق هست.
    فقط دوتاسوال هست که اگه ممکنه دوستانی که دراین زمینه اطلاعات دارن لطف کنن وجواب بدن.
    آیا میشه برای قلاب گرانشی ازخورشیدبهره گرفت؟وبه سرعت های بسیاربالاترازبعنوان مثال روزِتادست یافت؟
    واینکه گرانش زمین تاچه اندازه میتونه سرعت یه کاوشگرروافزایش بده؟برای اینکه مفهوم سوالموبرسونم اینجوربگم بهتره:یه کاوشگرکه سرعتی برابرِ’یک دهم’سرعت نورداشته باشه،استفاده ازقلاب گرانشی زمین واسه افزایش سرعت تاثیری هم داره؟البته خودم فکرمیکنم باسرعت فرارمرتبط باشه.مثلا سرعت فرارازگرانش زمین یازده کیلومتربرثانیه هست واگه کاوشگری سرعتش بیش ازاین باشه احتمالاقلاب گرانشی زمین تاثیری روی اون نداره وازگرانش بیشتری مثل مشتری بایدبهره بگیره(البته اگه نظرمن درست باشه)
    باسپاس ازبیگ بنگ

  2. در پاسخ به amje تا جایی که من اطلاع دارم جواب مثبت است یعنی واقعا سرعت سیاره کاهش پیدا می کند ولی چون جرم سفینه نسبت به جرم سیاره بسیار کم است، کاهش سرعت سیاره بقدری کم است که شاید قابل اندازه گیری نباشد!
    این پدیده مانند سقوط یک جسم از ارتفاع به سمت زمین است. وقتی جسمی سقوط می کند علتش گرانش زمین است یعنی زمین آن جسم را به سمت خود می کشد ولی آن جسم هم زمین را به سمت خود می کشد، ولی از آنجایی که جرم زمین نسبت به جسم خیلی زیاد است، میزان جابجایی زمین بسیار اندک است شاید در حدود یک میلیونیم یک میکرون یا حتی کمتر!

  3. عالی بود .
    اما واقعا یک فضا ‍پیما اگر فرآیند قلاب سنگ گرانشی را خیلی زیاد انجام بده میتونه باعث اختلال در مدار سیاره بشود ؟؟؟؟
    یا فقط یک نظریست ؟

    1. میتونید امتحانش کنید! هرچیزی تا بطور تجربی مشاهده نشه در سطح تئوری و بعنوان یه فرضیه باقی میمونه. اگه انجام دادیم و همون شد میشه نظریه و اگه یه جور دیگه شد هم هیچی. مثل این قضیه ای که اگه بری تو سیاهچاله چه بلایی سرت میاد. هیچ کس دقیقا نمیدونه و دانشمندا فقط حدس میزنن.

      1. این سخن شما تو همه ی فرضیه ها صادق نیست. و نمی شود حکم کلی داد . وقتی فرضیه ای بنیاد ریاضی داشته باشد و شامل نظریه های بنیادی و ثابت شده ی فیزیکی و اختر فیزیک باشد نیازی به آزمایش برای اثبات درستی نیست. این مورد قلاب سنگ هم مبنای ریاضی و فیزیکی دارد.