اقیانوسها، غرق در زبالههای پلاستیکی
بیگ بنگ: پلاستیک، پلاستیک و باز هم پلاستیک. شاید امروز کمتر نقطهای از کره زمین باشد که ردپای این بلای انسانی در آن به چشم نخورد. اقیانوسهای جهان مدتهاست که پذیرای انواع مواد دورریز اعم از قابل تجزیه یا غیرقابلتجزیه شده است.
به گزارش جام جم، زباله های اقیانوسی در نهایت در بستر و سواحل انباشت می شود. اما سرنوشت تکه های ریز زباله و امکان ورود آنها به چرخه غذایی، نگرانی های بیشماری را دامن زده است. آمارها درباره حجم زباله های پلاستیکی که مدت تجزیه شان بین صد تا هزار سال متغیر است، به شکلی تاسف بار روز به روز بدتر می شود. تازه ترین بررسی ها حاکی از آن است که از 5250 میلیارد تکه زباله پلاستیکی که در اقیانوس های سرتاسر جهان رها شده، حدود 269 هزار تن روی سطح آب ها شناور است و نزدیک چهار میلیارد میکروفیبر نیز در هر کیلومترمربع از آب های عمیق اقیانوسی ته نشین شده است. دانشمندان این آمار و ارقام را شگفت انگیز توصیف می کنند، با وجود این در مورد نحوه محاسبات این تخمین ها خیلی اتفاق نظر ندارند. مجله علمی تخصصی پلوس وان در دسامبر سال گذشته میلادی، مقاله ای از پنج محقق منتشر کرد که مدعی بودند از طریق نمونه برداری و مدلسازی رایانه ای توانسته اند مقدار زباله های پلاستیکی اقیانوسی را تخمین بزنند. آماری که این گروه ارائه کرده است دقیقا همان 5250 میلیارد قطعه پلاستیکی است که در این مقاله نیز به آن استناد شده است. سرپرست این تیم تحقیقاتی، اندرس کوزار کابانیاس در مصاحبه ای که در ماه دسامبر با مجله نشنال جئوگرافیک انجام داد، به نکته جالب توجهی اشاره کرد: «ما هنوز نمی دانیم که سرنوشت این همه زباله چیست و آنها دقیقا به کجا می رود؟»
گره های کور
باوجود این که دانشمندان چند دهه است در مورد تجمع زباله در اقیانوس ها و عواقب مرگبار آن برای مرغ های دریایی، ماهی ها و سایر آبزیان هشدار می دهند، واقعیت این است که دانش زباله های دریایی هنوز بسیار جوان است و رازهای حل نشده بسیاری در این زمینه وجود دارد. برای مثال دانشمندان تا همین سال گذشته چیزی درباره زباله های پلاستیکی مناطق دورافتاده نیمکره جنوبی نمی دانستند تا این که مقادیری از آنها در اثر جابه جایی به سطح آمد و امکان نمونه برداری برای محققان را فراهم کرد. دکتر کارا لاوندر لاو یک اقیانوس شناس از انجمن آموزش دریایی وودز هول ماساچوست است که به صورت تخصصی در زمینه زباله های پلاستیکی دریایی تحقیق می کند. این پژوهشگر اکنون تلاش می کند تا با استفاده از داده های 25 سال گذشته، چگونگی تاثیرگذاری فیزیک اقیانوسی بر توزیع زباله را تشریح کند. لاوندر لاو درباره اهمیت آنالیز زباله های اقیانوسی به نشنال جئوگرافیک گفت: «مهم ترین قطعه این پازل، شناخت جایی است که زباله ها در آن انباشت می شود. تا زمانی که دانشمندان نتوانند به پرسش های اساسی مثل این که زباله های اقیانوسی دقیقا کجا انباشته شده است، نحوه انباشت زباله در اکوسیستم های مختلف آبی به چه صورت است یا این که حتی زباله ها چگونه تجزیه می شود؛ پاسخ دهند در عمل نمی توانند ابعاد تخریب ناشی از زباله را محاسبه کنند.»
تاکنون در مقالات متعدد نسبت به تاثیر مخرب ناشی از حضور پلاستیک در حیات آبزیان هشدار داده شده اما پتانسیل آسیب رسانی ناشی از ریزپلاستیک ها (میکروپلاستیک ها) آن طور که باید و شاید هنوز مشخص نیست. سوال اساسی این است که ریزپلاستیک ها دقیقا چه تاثیری می تواند بر ماهی ها یا دیگر آبزیانی که خواسته یا ناخواسته آنها را می بلعند، داشته باشد. دکتر ریچارد تامپسون، زیست شناس دانشگاه پلی موث انگلستان در این باره می گوید: «هر چقدر میزان اشباع یک محدوده بیشتر باشد، امکان خطر نیز طبیعتا بیشتر خواهد بود.» در دسامبر سال گذشته مقاله ای از وی در مجله اوپن ساینس منتشر شد که در آن به معمای ناپدید شدن زباله های پلاستیکی پرداخته شده بود. این محقق در مقاله خود عنوان می کند که حجم قابل ملاحظه ای از زباله های پلاستیکی در بستر دریاها انباشت شده و به قطعات کوچک تر تقسیم می شود. تکه های پلاستیکی کوچک نیز در نهایت به شکل فیبرهای کوچکی در اعماق ته نشین و گاهی مورد تغذیه آبزیان همه چیزخوار و گوشتخوار قرار می گیرد. تامپسون می گوید که منابع و ذخیره گاه های میکروپلاستیک ها باید شناسایی شود و دقیق تر مورد مطالعه قرار گیرد. زیرا اهمال در وضع آنها باعث خواهد شد که برداشت درستی از چگونگی تاثیرگذاری پلاستیک ها بر محیط و موجودات زنده وجود نداشته باشد.
فاجعه ای با دامنه نامشخص
باید بدانید ارقام کلانی که در این قبیل محاسبات به چشم می خورد، فقط کمی از حجم نامحدود زباله ای است که هر سال به اقیانوس ها سرازیر می شود. پرسش اینجاست که بقیه این زباله ها کجا می رود؟ البته پاسخ این سوال هم یکی دیگر از راز و رمزهای پلاستیک های اقیانوسی است. دکتر تامپسون درباره عمق این فاجعه می گوید: «ما با بحرانی سروکار داریم که ابعاد آن می تواند صدها متر تا چند میکرون باشد و به همین علت است که پایش و نظارت آن یک چالش بزرگ است.»
همراه با اعداد و ارقام
زباله های اقیانوسی در مجموع به سه روش اندازه گیری می شود: روش اول بازبینی و بررسی سواحل است. در روش دوم دانشمندان از یکسری مدلسازی رایانه ای استفاده می کنند. این روش در اصل بر مبنای نمونه هایی است که پژوهشگران از دریاها یا اقیانوس ها جمع آوری می کنند. اما روش سوم که به نسبت کمی پیچیده تر است بر اساس برآورد میزان ورودی زباله به اقیانوس ها انجام می شود. بیشتر محاسباتی که بتازگی در این زمینه انجام شده ، با استفاده از مدلسازی های مختلف رایانه ای بوده است. دانشمندان می گویند درست است که این مدل ها نمی تواند کل زباله ورودی را تخمین بزند، اما ارقام به دست آمده حداقل این مزیت را دارد که می تواند به برخی پرسش های اساسی پاسخ دهد. فرآیند نمونه برداری و محاسبه زباله های اقیانوسی در مجموع پیچیده و زمانبر بوده و به دقت بالایی نیاز دارد.
موسسه تحقیقاتی فایو جایرز (5 Gyres) مجموعه ای غیرانتفاعی است که حدود چهار سال پیش دکتر مارکوس اریکسون فارغ التحصیل دانشگاه کالیفرنیای جنوبی آن را تاسیس کرد و هدف از پایه گذاری آن انجام مطالعات دقیق اقیانوسی است. واژه جایرز به جریانات اقیانوسی چرخنده ای اشاره دارد که در شمال و جنوب خط استوا اتفاق می افتد. اریکسون درباره بیش از 24 سفر تحقیقاتی این موسسه گفت: «تحقیقات انجام شده کمک موثری برای ترسیم نمای کلی از وضع پلاستیک های اقیانوسی است. تجزیه پلاستیک به قطعات کوچک تر در آب های اقیانوسی شایع است و ما نمونه های متعدد آن را در آب های مختلف شاهد بوده ایم.» یافته های تیم تحقیقاتی دکتر اریکسون از بسیاری جهات با یافته های دانشمند اسپانیایی، اندرس کوزار کابانیاس از دانشگاه کادیس که نخستین نقشه جهانی از وضع زباله های شناور اقیانوسی را در جولای گذشته ارائه کرد، همخوانی دارد. دکتر لاوندر لاو اقیانوس شناس انجمن آموزش دریایی وودز هول در این زمینه می گوید: «ما اکنون دو برآورد از وضع زباله های شناور اقیانوسی در اختیار داریم که هر دو آنها تقریبا مشابه یکدیگر است. با وجود این که این دو تیم تحقیقاتی از مجموعه داده ای متفاوتی استفاده کرده و روش های متفاوتی را نیز در پیش گرفته اند اما برآوردهای آنها در مجموع موید اعداد و ارقام تقریبا همسان است و این مساله بخوبی نشان می دهد که ما در مسیر درست قرار داریم.»
نقشه جهانی زباله های شناور اقیانوسی
دکتر اندرس کوزار کابانیاس و همکارانش بیست و چهارم تیر امسال، نخستین نقشه زباله های شناور اقیانوسی جهان را به آکادمی علوم آمریکا ارائه کردند. این نقشه که بر اساس نمونه برداری های متعدد و مدلسازی از وضع جریان های چرخنده نیمه گرمسیری تهیه شده، نخستین مورد در نوع خود است. از آنجایی که جریان های اقیانوسی در واقع به عنوان کمربندهای حامل شناخته می شود، در نتیجه می تواند حجم انبوهی از زباله ها را به صورت جریان های همگرا به نواحی خاصی از اقیانوس ها و دریاها رانده و زمینه انباشت آنها را فراهم کند. در نقشه ارائه شده توسط این تیم تحقیقاتی، محدوده های انباشت زباله با رنگ خاکستری نمایش داده شده است . خاکستری تیره، نمادی از تراکم بالای زباله و خاکستری روشن موید تراکم به نسبت کمتر است. دوایر مختلف رنگی نیز بیانگر تعداد تقریبی قطعات پلاستیکی در هر کیلومتر مربع است. دکتر کوزار کابانیاس امیدوار است تحقیقات آتی بتواند این اطلاعات را هر چه بیشتر تکمیل کند.
سایت علمی بیگ بنگ /منبع: National geographic / مترجم: فرناز حیدری