کشف ردپاهای قدیمی ترین انسان نما
بیگ بنگ: پای انسان منحصر بفرد است. پنج انگشت ما فاقد پنجه بوده و ما معمولا کف پایمان را کاملا بر روی زمین می گذاریم. انگشتان اول و دوم در پای ما از دیگر انگشتان بلندتر هستند. برخلاف نیاکان اولیه انسان، انگشت شست با پای ما در یک زاویه قرار دارد و به یک طرف آن متصل نیست. حتی ممکن است برخی بگویند که یکی از اصلی ترین ویژگی های پای انسان است. پس تصور کنید زمانی که ما ردپاهایی به قدمت 5.7 میلیون سال با ویژگی پای انسان در تراچیلوس- واقع در جزیرۀ کرت، یونان را یافتیم تا چه حد متعجب بودیم.
به گزارش بیگ بنگ، این تحقیقات که در مجله Proceedings of the Geologist association منتشر شده، ادعایی بحث برانگیز مبنی بر قدم گذاشتن نیاکان اولیه انسان در جنوب اروپا و شرق آفریقا دارد. این برهه زمانی از تاریخ را با نام دورۀ میوسن می شناسند. این ردپاها مربوط به موجودی می باشد که بر روی دوپا راه می رفته است. جمعا 29 ردپا در این محل یافت شده اند. اندازۀ ردپاها از 94 میلیمتر تا 223 میلیمتر بوده و شکل و حالت آن بسیار شبیه به پای انسان می باشد. ردپای میمون با انسان تفاوت بسیاری دارد؛ شکل آن شبیه به دست انسان است و انگشت شصت در کنارۀ پا قرار دارد.
محققان با استفاده از میکروارگانیسم های فسیل شدۀ دریایی بنام فرامینیفراند(foraminifera) و صخره های رسوبی محلی، اقدام به تعیین عمر آنها کردند. فرامینیفراها بسیار سریع فرگشت می یابند و می توان عمر دقیق صخره های رسوبی دریا را با بررسی فرامینیفراهای چسبیده به آنها تعیین کرد. این بررسی ها نشان از عمر 3.5 تا 8.5 میلیون سالۀ این صخره ها داشت. اگرچه حدود 5.6 میلیون سال پیش در اواخر دورۀ میوسن، اتفاق بسیار عجیبی افتاد. برای مدتی سراسر دریای مدیترانه خشک شد. این واقعه آثاری مشهود بر روی رسوب های محیط اطراف دریا گذاشت. رسوب های دربردارندۀ ردپاها نشان می دهند که آنها عمری در حدود 5.7 میلیون سال دارند.
سرآغاز بشریت
بسیاری سرآغاز بشریت را در آفریقا می دانند و عدۀ کثیری از محققان اظهار دارند کشور اتیوپی محلی بوده است که اجداد انسان در آن زندگی می کردند. قدیمیترین فسیل های شناخته شده از انسان تباران(گونه های مرتبط با اجداد انسان) توسط محققان، ساحل انتروپوس چادی در کشور چاد(با عمری حدود 7 میلیون سال)، اورورین توگنسیس در کشور کنیا(با عمری حدود 6 میلیون سال) و آردیپیتیکوس کدابا از کشور اتیوپی(با عمری بین 5.2 تا 5.8 میلیون سال) می باشد.
با این وجود، قدیمی ترین ردپای کشف شده در لاتولی، کشور تانزانیا می باشد و به دورۀ زمین شناسی بعد از میوسن، بنام پلیوسن تعلق دارد. این ردپاها 3.6 میلیون سال قدمت دارند و نسبت به ردپاهای کشف شده در یونان، شباهت بیشتری به ردپای انسان دارند. در ردۀ دوم، ردپای موجود در ایلرت در کنیا و متعلق به هومو ارکتوس یا انسان راست قامت(با عمر 1.5 میلیون سال) می باشد و کمی با ردپای کنونی انسان متفاوت است.
اگر(که بسیاری آنرا تنها یک “اگر” میدانند) ردپاهای تراکیلوس توسط نیاکان انسان به وجود آمده باشد، بنابراین گسترۀ زیست جغرافیایی نیاکان ما شامل شرق مدیترانه نیز خواهد شد. در آن زمان کرت یک جزیره نبوده است اما به سرزمین یونان متصل بوده است و محیط زیست مدیترانه تفاوت زیادی با زمان حال داشته است. این کشف تنها چند ماه پس از گزارش کشف فسیل دندان 7 میلیون سالۀ بلغاری و یونانی یک میمون انسان تبار به نام “ال گراسو(El Graeco)” انجام شد.
این فسیل قدیمی ترین فسیل ِ میمون انسان نما میباشد و برخی را به این فکر انداخت که فرگشت انسان صدها هزار سال پیش در اروپا، قبل از فرگشت در آفریقا، آغاز شده است. اما بسیاری از دانشمندان هنوز تردیدهایی در این مورد دارند؛ ما نیز همینطور. حضور انسان تباران در اروپا و آفریقا نشان می دهد هر دو قاره خاستگاه این گونه بوده است. بصورت نظری ممکن است “ال گراسو” صاحب ردپاهای تراچیلوس باشد اما تایید این مسئله بدون وجود هیچگونه استخوان دست یا پا غیرممکن است.
اما راه های دیگری برای تفسیر یافته ها وجود دارد. ممکن است برخی بگویند که آناتومی منحصربفرد یک پا شبیه به پای انسان می تواند بیش از یکبار فرگشت یافته باشد. ممکن است ردپاها توسط یک نخستی در دورۀ میوسن به وجود آمده باشد که آناتومی پا و نحوه حرکتی آن با ما متفاوت باشد. در تاریخچۀ فسیل های ثبت شده، مثال هایی از موارد “فرگشت همگرا”(دو جانور غیرمرتبط، ویژگی های جسمی مشابهی را در جهت سازگاری با شرایط زندگی خاص و یکسان بدست می آورند) وجود دارد.
اگرچه، هیچ شواهدی مبنی بر همگرابودن ردپاهای شهر تراکیلوس وجود ندارد. همگرایی بندرت باعث به وجود آمدن دو نسخۀ کاملا مشابه می شود. در عوض، شما با ترکیبی از شباهت ها و تفاوت ها روبرو می شوید؛ مثل زمانی که یک دلفین و کوسه را با هم مقایسه می کنید. اکنون تصور کنید ردپاهای شهر تراچیلوس در کنار ویژگی های انسانی، چند ویژگی دارند که با ردپای انسان جور در نمی آید. برای مثال، انگشتان پا شبیه به انگشتان انسان بوده اما پنجه های بزرگی داشته باشند.
این مسئله می تواند دلیلی باشد که ویژگی های انسان نیز می توانند همگرا باشند. اما چنین ویژگی های ناموزون در ردپاهای این شهر دیده نمی شود. تا جایی که ما می دانیم این ردپاها مشابه ردپاهای انسان تباران نخستین هستند. این کشف برای آنهایی که نمی توانند قبول کنند سرآغاز انسان جایی بجز قارۀ آفریقا باشد، چالشی بزرگ محسوب می شود و اینکه دسترسی به این اکتشاف کار آسانی نبوده است.
حتی برخی ماهیت ردپا بودن این مشاهدات را زیر سوال می برند. اگرچه محققان این پروژه، مجموعا 400 مقاله دربارۀ ردپا منتشر کرده اند بنابراین ما اطمینان داریم این مشاهدات ردپا هستند. با این حال نتایج متناقض هستند و ممکن است شواهد محکم انسان تباران اولیه در شرق آفریقا تمام داستان نباشد، اما باید این یافته ها را جدی بگیریم. منطقه ای که این ردپاها در آن هستند باید محافظت شده و شواهد آن توسط دانشمندان مورد بحث واقع شود.
اکنون زمان آن است که محققان شروع به یافتن ردپاهای بیشتر و یا فسیل هایی کنند که این امر به ما در درک بهتر این دورۀ تاریخی از نخستیان گوناگون کمک می کند و نهایتا به درک بهتر فرگشت ما، جدای از محل آن، می انجامد. شالودۀ این شاخه از علم، دورنما، کشف، استنتاج بر پایۀ شواهد و مباحثه می باشد. ما اطمینان داریم این مقاله مباحثه را به جریان خواهد انداخت. امیدواریم این امر برای اکتشاف نیز اتفاق بیافتد.
ترجمه: رضا کاظمی/ سایت علمی بیگ بنگ
منبع: sciencealert.com
در جای جای ایران نیز چنین رد پاهایی وجود دارد که معمولا از آنها به عنوان “قدمگاه” یاد می شود و برای عوام حالت تقدس پیدا کرده اند. دو نمونه آن را اینجانب در منطقه آباد یزدانشهر و باب تنگل از توابع زرند کرمان دیده ام. لازم است این گونه موارد توسط متخصصان بررسی و قدمت آنها تعیین گردد.