بیگ بنگ: مرکز کهکشان راه شیری اکنون مکان نسبتا آرامی است (در مقایسه با مرکز کهکشان‌های دیگر)، اما همیشه چنین شرایطی در آنجا حاکم نبوده است. در واقع، 3.5 میلیون سال قبل، مرکز کهکشان ما فعالیت‌های آشفته‌ای داشت؛ یعنی انفجارهای انرژی گسترده‌ای در آن به وقوع می‌پیوست که اثرات این انفجار انرژی 200 هزار سال نوری در بالا و پایین صفحه کهکشانی امتداد می یافت.

به گزارش بیگ بنگ، امواج تکانه‌ای این پدیده امروزه نیز میتواند در قالب جریانی سریع از گاز(جریان ماژلانی) مورد مشاهده قرار بگیرد. این جریان از ابرهای ماژلانی کوچک تا بزرگ گسترش یافته و 200 هزار سال نوری از کهکشان راه‌شیری فاصله دارد. به باور اخترشناسان، این جریان آنقدر قدرتمند است که شاید تنها از سیاهچاله غول‌پیکر در مرکز کهکشان راه‌شیری «کمان ای*» نشات گرفته باشد. از آنجایی که نخستین شواهدِ مربوط به این جریان در سال 2013 منتشر شد، محققان آن را «BH2013» نامگذاری کردند.

در سال 2013، اخترفیزیکدانی به نام «جاس بلاند هاثورن» از دانشگاه سیدنی به همراه همکارانش تخمین زدند که این رویداد بین 1 تا 3 میلیون سال پیش اتفاق افتاد. اکنون مشاهدات بیشتر با استفاده از تلسکوپ فضایی هابل و مجموعه داده‌های بزرگتر توانسته شواهد محکم‌تری برای این رویداد فراهم بیاورد. محققان حالا در تخمین زمان وقوع آن و همچنین مدت زمان به پیشرفت‌های قابل توجهی دست یافتند.

اخترشناس «ماگدا گاگلیمو» از دانشگاه سیدنی استرالیا گفت: «این نتایج میتواند بطور چشمگیری درک ما از تکامل کهکشان راه‌شیری را تغییر دهد. همیشه فکر می‌کردیم کهکشان ما یک کهکشان غیرفعال است و هیچ مرکز پرنور و درخشانی در آن نیست. اما این نتایج میتواند زمینه را برای بازاندیشی دربارۀ تکامل و ماهیت آن فراهم آورد.»

نشانه‌ها و سرنخ‌های زیادی وجود دارد، واضح‌ترین ِ این نشانه‌ها، حباب‌های عظیم گامای فِرمی و تابش پرتو ایکس هستند که در بالا و پایین صفحه کهکشانی امتداد یافته‌اند. ماهواره‌های فِرمی و ROSAT موفق به کشف این دو شدند. این حباب‌ها در مجموع 50 هزار سال نوری گستردگی دارند؛ علاوه بر این، گستردگی آنها در بالا و پایین صفحه کهکشانی 25 هزار سال نوری تخمین زده شده است. اخترشناسان در سال 2013 خبر کشف «انتشار هیدروژن-آلفا» در امتداد بخشی از جریان ماژلانی را اعلام کردند که بطور مستقیم همراستا با حباب است. توضیحی که این اخترشناسان دادند این بود که این نشر صرفا انفجار انرژی یونیزه کننده از مرکز کهکشان راه شیری است.

آنچه هابل رویت کرده، میتواند یکی دیگر از قطعات پازل را سر جای خودش قرار دهد. برخی نسبت‌های جذب در طول موج‌های فرابنفش نشان میدهد که بعضی ابرهای موجود در جریان ماژلانی خیلی یونیزه هستند و باید منبع پرانرژی داشته باشند. محققان در مقالۀ خود نوشتند: «ما متوجه شدیم که این ابرها چگونه در پرتویی از مخروطی‌های یونش دوقطبی با سیاهچاله کمان ای* در مرکز راه شیری ارتباط دارند. اساسا دو مخروطیِ در حال انبساط که از منطقه کوچکی در نزدیکی مرکز کهکشان شروع شده و به سمت بیرون و پایین صفحه کهکشانی امتداد می یابند، توانستند تابش یونیزه را تا حدی به فضا پرتاب کنند که گازهای موجود در جریان ماژلانی به حالت یونیزه در آمدند؛ جریانی که در فاصلۀ صدها هزار سال نوری قرار دارد.»

بلاند هاثورن بیان کرد: «شراره‌های ایجاد شده باید کمی شبیه به پرتو فانوس دریایی بوده باشد. تاریکی را در نظر بگیرید و سپس نور فانوس دریایی را برای بازه زمانی کوتاهی روشن کنید.» هیچ چیز مثل ِ جت‌های یک سیاهچالۀ فعال، نیروی کافی برای تولید چنین اثری را ندارد. انفجار انرژی و اثرات ناشی از آن تقریبا 3.5 میلیون سال قبل به وقوع پیوست و تقریبا 300 هزار سال دوام داشت.

در مقیاس کیهانی میتوان گفت که مدت زمان خیلی کوتاهی بود. در زمان وقوع این رویداد، زمین دوره پلیوسن را میگذراند؛ دوره‌ای که در آن اکثر گونه‌های امروزی به وجود آمدند. اگرچه به نظر می‌رسد مرکز کهکشان راه‌شیری در سال‌های متمادی غیرفعال و آرام بوده، اما مشاهدات اخیر حاکی از آن است که این سیاهچاله شاید جان ِ دوباره بگیرد و دوباره آشوبی به پا کند.

اخترشناس «لیزا کولی» از دانشگاه ملی استرالیا گفت: «این رویداد، عظیم و دراماتیک است که چند میلیون سال قبل در تاریخچۀ راه شیری اتفاق افتاد. انفجار عظیمی از انرژی و تابش در بیرون صفحه کهکشانی روی داد. این نشان میدهد که مرکز کهکشان راه شیری یک محیط بسیار پویا و فعال است و با تصورات قبلی ما تفاوت دارد.» این مقاله در مجله The Astrophysical منتشر شده است.

ترجمه: منصور نقی‌لو/ سایت علمی بیگ بنگ

منبع: sciencealert.com