بیگ بنگ: در تابستان سال ۲۰۱۶، اخترشناسان درخشان شدنِ ستاره‌ای را در فاصلۀ ۲۵۰۰ سال نوری زمین در صورت فلکی ماکیان دیدند که گویی دارد آمادۀ انفجاری ایرنواختری می‌شود. اما روز بعد ستاره دوباره کم‌نور شد و به حالت طبیعی‌اش بازگشت- نه هیاهویی و نه انفجاری. موضوع چیست؟

این چرخۀ شگفت‌انگیز در مدت چند هفته تکرار شد: ستاره ناگهان درخشان می‌شد و سپس در کمتر از یک روز دوباره کم‌نور می‌شد. این چرخه در یک سال بعد دوباره و دوباره رخ داد و در مدت ۵۰۰ روز پنج بار تکرار شد. لوکاژ وژکوفسکی، اخترشناسی که این ستارۀ شگفت‌انگیز را در رصدخانه‌ اخترشناسی دانشگاه ورشوی لهستان بررسی کرده می‌گوید: «این رفتاری بسیار نامعمول بود. به سختی هرگونه ابرنواختر یا ستارۀ دیگری را می‌بینیم که این عملکرد را داشته باشد.»

اکنون بر پایۀ یک پژوهش جدید، دانشمندان پی بردند که این ستارۀ عجیب با نام Gaia16aye هرگز هیچ کار ناهنجار و خلاف معمولی انجام نمی‌داده، بلکه به نظر می‌رسد دو ستاره در یک سامانۀ دوتایی که میان ما و این ستاره هستند و با هم به گرد یک مرکز جرم مشترک می‌چرخند دارند فضا-زمان جلوی Gaia16aye را تاب داده و به گونه‌ای چشمگیر، میدانی از ذره‌بین‌های کیهانی را می‌سازند. این عدسی‌ها هر بار که ستاره از پشتشان می‌گذرد نور آن را تقویت می‌کنند. خود این دو ستاره از روی زمین دیده نمی‌شوند.

این اثر بزرگنماییِ ستاره‌ای که در آن، اجسامِ پرجرم بافت فضا-زمان را اطراف ِ خودشان خم می‌کنند به “همگرایی گرانشی” معروف است و در نظریه‌ نسبیت عام آلبرت اینشتین پیش‌بینی شده‌اند. دانشمندان تاکنون با بهره از این پدیده توانسته‌اند نگاهی نزدیک‌تر به برخی از پیرترین و دورترین ستارگان، کهکشان‌ها و اجرام کیهانی بیندازند، ولی این اثر می‌تواند ویژگی‌های اجرام بسیار نزدیک‌تر و کم‌نورتر را هم آشکار کند.

پشِمِک مروس، یکی از نویسنگان پژوهش از بنیاد فناوری کالیفرنیا گفت: برای نمونه، همین جفت ستاره نور Gaia16aye را برای ما دچار تغییر می کنند. این دو با اینکه خودشان به کلی برای ما ناپیدا هستند، شدت و بسامد همگرایی گرانشی‌شان به پژوهشگران امکان داده تا رو به عقب رفته و “اساسا همه چیز” را دربارۀ آنها بسنجند و تعیین کنند.

دانشمندان نتیجه گرفتند، این دو ستارۀ پیش‌زمینه اگر بخواهند این درخشندگیِ پی در پی با مدت حدود یک روز را برای Gaia16aye پدید بیاورند باید نه یکی، بلکه دسته‌ای از بزرگ‌نمایی‌ها (به بیان دیگر، ریزهمگرایی گرانشی) جلوی نور آن را انجام دهند. این بدین معناست که دو ستاره به احتمال زیاد یک جفت ستارۀ کوتوله‌ سرخ کوچک با جرم حدود ۰.۵۷ و ۰.۳۶ برابر خورشید هستند و در فاصله‌‌ای دو برابر فاصلۀ زمین-خورشید از یکدیگر قرار دارند.

اگر پدیده‌های ریزهمگرایی‌ای از این دست بتوانند ستارگان ناپیدا را آشکار کنند، پس شاید توانایی این را هم داشته باشند که از پدیده‌های کیهانی رازآلودتر نیز پرده بردارند. پژوهشگران می‌گویند خوشبختانه سیاهچاله‌ها هم جزو این پدیده‌های رازآلود خواهند بود، زیرا بطور معمول تنها زمانی می‌توان به وجودشان پی‌برد که مواد اطرافشان را ببلعند و فواره‌هایی از گاز درخشان منتشر کنند.

کهکشان راه شیری نیز می‌تواند دارای میلیون‌ها سیاهچالۀ خاموش باشد که از هر ستاره‌ای بسیار دور هستند و نمی‌توانند چنین نمایش نوری به راه بیندازند، و به گفتۀ پژوهشگران، همگرایی گرانشی می‌تواند کلیدِ یافتن آنها باشد. اگر یک سیاهچاله‌ نادیدنی اثر همگرایی‌ای پدید بیاورد که نور پشتش را اعوجاج دهد، اخترشناسان خواهند توانست رو به عقب رفته و سرشت واقعی آن را آشکار کنند. جزئیات بیشتر این پژوهش در Astronomy and Astrophysics منتشر شده است.