بزرگترین اکتشافات ستاره شناسی – بخش دوم
بیگ بنگ: در قسمت پیشین به 14 مورد از بزرگترین اکتشافات تاریخ ستاره شناسی اشاره کردیم. حال در بخش دوم مقاله، موارد جالبی در خصوص تاریخچه ستاره شناسی بیان می شود.
15- در سال 1838، ستاره شناس آلمانی، فردریش بسل تغییرات ظاهری ستاره 61 دجاجه را نسبت به ستاره های دیگر در فواصل دورتر در زمان گردش زمین به دور خورشید،اندازه گرفت. اختلاف منظرستارگان، منجر به نخستین محاسبه دقیق فاصله اجرام خارج ازمنظومه شمسی شد. ستاره 61 دجاجه در فاصله 11 سال نوری از زمین قرار گرفته است.
16-در سال 1862، ستاره شناس و تلسکوپ ساز امریکایی، الوان کلارک ستاره Sirius b که همدم کم نور و روشن ترین ستاره آسمان شب، یعنی شباهنگ یا همان شعرای یمانی است را کشف کرد. این همراه نورانی، نخستین کوتوله سفید شناخته شده بود. نوعی از ستارگان با جرم تقریبی به اندازه خورشید که در کره ای به اندازه زمین فشرده شده اند. اما درک اینکه این اجرام مرحله آخر زندگی ستاره هایی مانند خورشید را نشان میدهند برای دانشمندان تا قرن 20 به طول انجامید.
17- اوخر دهه 1860، ستاره شناس انگلیسی ویلیام هوگینس طیف سنج تازه اختراع شده را به تلسکوپش متصل کرد و با آن آسمان را رصد کرد. او به مطالعه ستاره های دوبران و آلفا شکارچی پرداخت و متوجه شد که از کلسیم، آهن، منیزیم، سدیم و عناصر دیگر تشکیل میشوند، نخستین مدرک که ستاره ها از موادی مانند مواد موجود درخورشید ساخته شده اند. همچنین وی به رصد چندین سحابی پرداخت و کشف کرد که آنها از گازهای درخشان تشکیل شده اند.
18- در دهه 1910، ستاره شناس دانمارکی اینار هرتز پرانگ و ستاره شناس امریکایی هنری نوریس راسل، بصورت مستقل روشنایی اصلی ستاره ها را در برابر دما یا رنگشان تعیین کردند و متوجه شدند که ستاره ها در ردیف باریکی قرار میگیرند که از داغ ترین و روشن ترین به سردترین و کم نورترین می رسد(همان رشته اصلی)، جایی که ستارگان بیشتر عمر خود را در آن به هم جوشی هسته ایی هیدروژن و هلیوم می پردازند.
19- مطالعه اینکه چگونه ستارگان رشد می کنند تا دهه 1950 و 1960 اتفاق نیفتاد، تا آنکه کامپیوترها به اندازه کافی پیشرفته شدند تا محاسبات طولانی و پیچیده را انجام دهند. نخستین مدل خورشیدی پیچیده نشان داد که ستاره ها چگونه از رشته اصلی پس از اتمام هیدروژن در هسته شان به غول قرمز تبدیل میشوند. در اواخر دهه 1960، مدل های پیش بینی شده آشکار کردند که چگونه ستاره ها با اجرام متفاوت از طریق همجوشی، هلیوم را به کربن، اکسیژن و حتی عناصر سنگین تر تبدیل میکنند.
20- با وجود اینکه انسان ها در حدود 2000 سال یا بیشتر است که انفجار ستارگان را مشاهده میکنند، هیچ کس تا قرن 20 نمیدانست که آنها چه هستند. در دهه 1930، والتر باده و فریتز زوییکی، بیان کردند که رمبش گرانشی ستاره های سنگین باعث ایجاد یک انفجار عظیم می شود و موجب انفجار ابرنواختری می شود. در اواخر دهه 1970، جان ولان وایکوایبن دومین رده اصلی ابرنواخترها را توضیح دادند(کوتوله سفید که پس از جمع شدن جرم زیاد از یک همدم منفجر میشود). سحابی خرچنگ باقی مانده ابرنواختری است که در سال 1054 از زمین دیده شد.
21- در سال 1976، جاکلین بل از دانشگاه کمبریج، چندین جرم عجیب و غریب یافت که فوران های رادیویی قوی چندین بار در عرض 1 ثانیه از خود بیرون میدادند. در طول یکسال توماس گلد بین کرد که تپنده ها، ستاره های نوترونی هستند که با سرعت زیاد به دور خود می گردند، باقی مانده ستاره های سنگینی که به عنوان ابرنواختر منفجر می شوند.
22- در سال 1991، ستاره شناسان امریکایی الکساندرولشزان و دیل فریل، نخستین سیاره ی فرا منظومه ای را کشف کردند. بر خلاف تمام انتظارات 3 سیاره به دور یک تپ اختر بنام PSR B 1257+12 در گردش بودند. 4 سال پس از آن،ستاره شناس سوییسی میشل می یر و دیدیر موئلوز، نخستین سیاره به دور ستاره ایی مانند خورشید بنام ستاره 51 اسب بال دار را کشف کردند. تا 20 ماه می سال 2013، محققان حدود 900 سیاره خارجی را ثبت کردند.
23- در اوایل دهه 1970، ماهواره های ناسا چندین ستاره ی دوتایی منبع پرتو ایکس را کشف کردند، ستاره هایی که به دور ستاره حجیم، اما تا آن زمان ناپیدا، در گردش بودند. بسیاری از ستاره شناسان، مشکوک شدند که برخی از این اجرام ناپیدا، سیاهچاله باشند. بهترین مورد، ستاره دجاجه X-1 است که به نظر میرسد در کنار جسمی با جرم 10 برابر خورشید قرار دارد که هیچ نوری از خود بیرون نمیدهد. رصد های پیوسته ثابت کرد که این جرم، نخستین سیاهچاله کشف شده ای است که به اندازه یک ستاره است. سیاهچاله جرمی بسیار چگال است که حتی نور نمیتواند از جاذبه گرانشی اش فرار کند.
24- در سال 1931، ستاره شناس امریکایی کارل جانسکی، گسیل رادیویی از مرکز کهکشان راه شیری را کشف کرد. علی رغم اینکه آنتن های رادیویی را برای مطالعه تداخل از منابع زمینی ساخته بود، یافته هایش زمینه پیدایش ستاره شناسی رادیویی را به وجود آورد.
25- در دهه 1910، ستاره شناس امریکایی هارلو شپلی، موقعیت ها و فواصل 93 خوشه های کروی را در کهکشانمان بررسی کرد و متوجه شد که این شهرهای ستاره ای که هر کدام ده ها ستاره درون خود دارند، البته اگر صدها و هزاران ستاره در خود نداشته باشند، در توزیعی کروی در مرکز، در نقطه هایی در صورت فلکی قوس و در فاصله ایی بین 25000 تا 30000 سال نوری از زمین، قرار گرفته است. او به درستی استدلال کرد که این نقطه، نشان دهنده ی مرکز کهکشان است.
26- در اوایل دهه 1950، ستاره شناسان بر اساس آشکار سازی بازوهای مارپیچی در طول موج نور مرئی نتیجه گرفتند که راه شیری، کهکشانی مارپیچی است. پس از آن رصد های رادیویی جزییات ساختار مارپیچی کهکشان راه شیری را مشخص کرد، اما دید فروسرخ تلسکوپ فضایی اسپیتزر ناسا، از گرد و غبارهایی که مرکز کهکشان را در بر گرفته بود، نفوذ کرد و تعیین نمود که راه شیری، کهکشانی مارپیچی بسته ایی است که نمونه ی کهکشان NGC 1300 است.
27- در سال 1912، ستاره شناسان امریکایی هنریتا لویت، مطالعاتی را درباره ی متغییرهای قیقاووسی در ابر ماژلانی کوچک(که اکنون به عنوان یکی از اقمار راه شیری شناخته شده است) کامل کرد. او کشف کرد که هر چه دوره تناوبی تغییرات روشنایی اش بیشتر باشد، فروغ مندی ستاره بیشتر است. این رابطه دوره-درخشندگی، به ستاره شناسان اجازه داد فواصل را در جهان اطرافمان اندازه بگیرند.
ادامه دارد »»»
سایت علمی بیگ بنگ – نویسنده: ریچارد تالکوت / منبع: astronomy
ترجمه: مجله آسمان شب/سال چهارم، شماره ۲۸، مهر ۱۳۹۲