بیگ بنگ: ناسا تلسکوپ فضایی نسل بعدی‌اش را به پاس فعالیت‌های ارزندۀ نخستین اخترشناس ناسا، تلسکوپ “نانسی گریس رومن” نامگذاری کرد؛ رومن زمینه را برای ساخت آن دسته از تلسکوپ‌های فضایی که بخش‌ وسیع‌تر جهان را رصد می‌کنند، فراهم آورد.

به گزارش بیگ بنگ، این تلسکوپ جدید که با عبارت کوتاه‌شدۀ «تلسکوپ فضایی رومن» نیز شناخته می‌شود، قرار است در اواسط دهه 2020 به فضا پرتاب شود. هدف از طراحی و ساخت این تلسکوپ پیشرفته، بررسی اسرار اخترشناسی دیرین از قبیل نیروهای دخیل در انبساط کیهان و جستجوی سیاره‌های فراخورشیدی در آن سوی منظومه شمسی است. رومن که مادر تلسکوپ فضایی هابلِ ناسا قلمداد می‌شود، به طور بی‌وقفه مشغول تهیه لوازم و ابزارهای جدیدی بود که امکانِ مطالعه بخش‌های وسیع کیهان را از فضا مهیا کند. وقتی رومن در سال 2018 چشم از جهان فرو بست، میراث بزرگی در جامعه علمی از خود به جای گذاشت.

«جیم برایدنستاین» مدیر ناسا گفت: «به خاطر چشم‌انداز بزرگ و رهبری خوبِ نانسی گریس رومن است که ناسا به پیشرو در حوزه اخترفیزیک تبدیل شد و هابل را پرتاب کرد. من هیچ نامی بهتر از گریس رومن برای تلسکوپ WFIRST سراغ ندارم. قرار است این تلسکوپ جانشینِ تلسکوپ‌های فضایی وب و هابل شود.»

«باربارا میکولسکی» یکی از محققان سابق که همکاری خوبی در زمینۀ ساخت تلسکوپ‌ فضایی هابل و WFIRST داشت، اظهار کرد: «خیلی جالب است که همزمان با صدمین سالگرد حق رای زنان، ناسا اعلام کرده که تلسکوپ فضایی WFIRST را به پاس فعالیت‌های مهم یکی از اخترشناسان برجسته خود در گذشته به “نانسی گریس رومن” تغییر نام داده است. چه کار ارزشمندی! با این کار، به دستاوردهای خارق‌العاده زنان در علم ارج نهاده و زمینه برای معرفی و شناسایی چهره‌های پنهان فراهم می‌شود.»

بر طبق برنامه، تلسکوپ فضایی نانسی گریس رومن در اواسط دهه 2020 به فضا پرتاب شده و فعالیت خود را بعنوان خویشاوندِ نزدیک هابل آغاز خواهد کرد. دستگاه میدان عریض 300 مگاپیکسلیِ تلسکوپ فضایی رومن با برخورداری از حساسیتی برابر با دوربین‌های هابل، خواهد توانست از مساحتی 100 برابر بیشتر در پهنه آسمان عکس‌برداری کند.

“نانسی گریس رومن” که بود؟

رومن که در 16 مِه 1925 در نَشویل تنِسی چشم به جهان گشود، همواره به دنبال حل چالش‌هایی بود که راه را برای زنانِ هم‌نسلِ او در علم ناهموار کرده بود. او در کلاس هفتم به خوبی می‌دانست که در آینده چه هدفی را دنبال خواهد کرد: او می‌خواست به یک اخترشناس برجسته تبدیل شود. علی‌رغم اینکه نانسی را از ورود به علم دلسرد کرده بودند و مدیر گروه فیزیک دانشگاه سوارث‌مور به او گفته بود که او معمولاً زنان را از ورود به رشته فیزیک منع می‌کند، اما او با قدرت به راهش ادامه داد و در سال 1964 موفق به اخذ مدرک کارشناسی در رشته اخترشناسی از دانشگاه سوارث‌مور شد. او در سال 1949 در مقطع دکتری از دانشگاه شیکاگو فارغ‌التحصیل شد.

نانسی شش سال در شیکاگو ماند و به اکتشافاتی در خصوص ترکیبات ستاره‌ها دست یافت. این ستاره‌ها می‌توانستند اطلاعاتی دربارۀ تکامل کهکشان راه شیری ارائه کنند. با علم به اینکه نانسی شانس ناچیزی برای کسب یک سِمت علمی در دانشگاه به عنوان یک زن داشت، در آزمایشگاه تحقیقات نیروی دریایی آمریکا مشغول به کار شد و به تحقیق درباره پرسش‌های کیهانی از طریق امواج رادیویی مشغول گشت.

رومن در سال 1959 پای به سازمان ناسا گذاشت؛ یعنی تنها شش ماه پس از اینکه این سازمان فضایی تاسیس شده بود. در آن زمان، نانسی بعنوان مقام ارشد اخترشناسی و نسبیت در دفتر علوم فضایی کار می‌کرد؛ مدیریتِ برنامه‌ها و سرمایه‌های مالی در ارتباط با اخترشناسی به نانسی واگذار شده بود. او در یکی از مصاحبه‌های خود این چنین گفته بود: «من می‌دانم که پذیرش این مسئولیت بدان معناست که دیگر مجال تحقیق نخواهم داشت، اما چالشِ طراحیِ برنامه‌ای که بتواند در چند دهه آتی اخترشناسی را دستخوش تغییر و تاثیر قرار دهد، برای من عالی بود و نتوانستم در برابر آن مقاومت کنم.»

زنان در آن دوره با مصائب فراوانی دست و پنجه نرم می‌کردند؛ به ویژه آن دسته از زنانی که خواهان فعالیت در تحقیقات علمی بودند. اگرچه رومن گفت که مردان رفتاری مساوی و عادلانه با او در سازمان ناسا داشتند، اما او در یکی از مصاحبه‌های خود از این مسئله پرده برداشت که مجبور بود از پیشوند «دکتر» در کنار اسمش استفاده کند زیرا در غیر این صورت، نمی‌توانست به برخی جاها راه پیدا کند. در هر صورت هیچ عاملی مانع این نشد که نانسی به دنبال ارائه راهکارهای تازه‌ای برای افشای اسرار جهان نباشد.

او وقتی وارد ناسا شد، اخترشناسان داده‌ها را از بالون‌ها، موشک‌ها و هواپیماها به دست می‌آوردندف اما آنها قادر به اندازه‌گیریِ همه طول‌موج‌های نور نبودند. اتمسفر زمین نمی‌گذارد بخش اعظمی از تابشی را که جهان دوردست نشات می‌گیرد، به زمین آید. علاوه بر این، تنها یک تلسکوپ می‌تواند در شباهنگام نیز به فعالیتش ادامه دهد و نیازی هم نیست در طول روز خاموش شود. رومن می‌دانست که برای مشاهدۀ جهان به کمک ابزارهای بیناییِ قدرتمند، ناسا باید تلسکوپ‌هایی را به فضا پرتاب کند.

ناسا توانست به پاس رهبریِ ناسی، چهار رصدخانه بین سال‌های 1966 و 1972 راه‌اندازی کند. اگرچه تنها دو مورد از این پروژه‌ها با موفقیت همراه بود، اما در نهایت ارزشِ اخترفیزیکِ فضایی را به نمایش می‌گذاشت. کاوشگر فرابنفش بین‌المللی که در دهه 1970 ساخته شد، با همت نانسی گریس رومن مدیریت شد؛ این کاوشگر یک پروژه همکاری مشترک میان ناسا و آژانس فضایی اروپا بود. از همه مهم‌تر، عمدتاً این اعتبار به نانسی گریس رومن داده می‌شود که او نقش اصلی را در تبدیل تلسکوپ فضایی به واقعیت ایفا کرده است.

نانسی در اواسط دهه 1960 کمیته‌ای متشکل از اخترشناسان و مهندسان به تشکیل داد؛ با این هدف که تلسکوپی برای تحقق اهداف علمی مهم بسازند. او سازمان ناسا و کنگره آمریکا را متقاعد کرد که پرتاب قدرتمندترین تلسکوپ فضایی که جهان تاکنون به خود دیده است، باید در اولویت قرا گیرد. در نهایت، تلاش‌های وی باعث شد تا تلسکوپ فضایی هابل به عنوان متحول‌کننده‌ترین تلسکوپ جهان شناخته شود. «اِد وایلر» دانشمند ارشد هابل تا سال 1998 رومن را مادرِ تلسکوپ فضایی هابل معرفی کرد.

تلسکوپ فضایی رومن به این منظور طراحی شده که به پرسش‌هایی در خصوص انرژی تاریک، سیاره‌های فراخورشیدی و اخترفیزیک فرسروخ پاسخ دهد. آینه اصلی این تلسکوپ 2.4 متر قطر دارد و اندازه آن برابر با آینه اصلی تلسکوپ فضایی هابل است. تلسکوپ فضایی رومن دو ابزار ویژه برای عکس‌برداری خواهد داشت. بدین ترتیب، انتظار می‌رود بخش بزرگتری از جهان ما را به تصویر کشیده و اطلاعات ارزنده‌ای از مناطق دورافتاده جهان در اختیارمان بگذارد.

ترجمه: منصور نقی‌لو/ سایت علمی بیگ بنگ

منبع: NASA