از ترس نترس!
بیگ بنگ: در يكي از داستانهاي شرلوك هولمز گياهي به نام ” ريشه پاي شيطان”(devil’s foot root) معرفي مي شود! به نظر مي رسد كه دود اين گياه از طريق تحريك ناحيه ترس در مغز، آدمي را به مرز جنون رسانده و يا مي كشد. البته چنين گياهي وجود خارجي ندارد، با اين حال در اين داستان سر آرتور كنان دويل به خوبي از فرآيند ترس در مغز استفاده مي كند.
به گزارش بیگ بنگ، فيزيولوژي بدن فوق العاده پيچيده است! به حدي ساز و كارهاي بدن براي حفظ خود و ادامه زندگي پيچيده است كه وقتي بخشي از آن را مطالعه مي كنيد علاوه بر حيرت فراوان، استرس آدمي را فرا مي گيرد! چرا؟ چون متوجه مي شويد كه با كوچكترين اختلالي در هر قسمت از بدن چه اتفاقات خطرناكي مي تواند براي آدمي روي دهد. در ادامه تنها اشاره اي مي شود به يكي فرآيندهاي فيزيولوژيك هيجانهاي مربوط به فعاليت شاخه سمپاتيك اعصاب يعني ترس كه امروزه از احساسات نادر زندگي ماست! ترس توسط تحريك چند ناحيه در مغز صورت مي گيرد. اگر چه اين تحريك با عوامل خارجي پديد مي آيد، اما گاهي آدمي با شرطي شدن يا خيالات واهي، خود باعث تحريك آن و در نتيجه ايجاد ترس بدون عامل خارجي مي شود! لازم به ذكر است كه ترس با فوبيا، استرس و اضطراب تفاوت دارد. شوك ترس كه باعث افزايش هورمون آدرنالين خون ميشود، گاهي حتي مي تواند براي شخص مفيد باشد، در حاليكه استرس مضر است.
احساس ترس و عكس العملهاي آن بين انسان و بسياري از جانوران مشترك است، در حاليكه استرس و اضطراب جنبه رواني داشته و معمولا ويژه آدمي است ( از اين لحاظ هر چه به حيوانات شبيه شويم به نفعمان است! نيچه راست مي گفت كه شرط اول براي هر شخص محترمي آن است كه حيوان كاملي باشد). البته در گفتگوها معمولا همه اين حالات با ترس بيان مي شود. ترس با واقعيتها سر و كار دارد، اما استرس يا فوبيا نوعي ترس فانتزي است. واقع بيني و علم آموزي كمك موثري براي ناپديد كردن ترسهاي فانتزي يا واهي است! ترس به تصميم گيري شما كمك مي كند. مثلا باعث انتخاب مسير ايمن تر مي شود، در حاليكه اضطراب آدمي را از تمام مسيرها باز مي دارد! آموزش و تمرين براي روبرو شدن با ترسهاي فانتزي را بايد جدي گرفت. گاهي رويارويي با يك ترس فانتزي كه سالها همراهتان بوده ، آن را دود كرده و براي هميشه ناپديد مي كند. اين موضوع را پائولو کوئليو نويسنده مشهور برزيلي به زباني هنري در كتاب خاطرات يک مغ توضيح مي دهد.
اما هنگام ترس چه اتفاقاتي در بدن مي افتد؟ ضربان قلب براي رساندن خون بيشتر به ماهيچه ها جهت مقابله با خطر و درگيري شدت مي يابد. رگهاي سطح بدن منقبض شده و در نتيجه فشار خون براي احتياجات ضروري زياد مي شود! عرق سرد به صورت پيش درآمد فعاليت شديد ماهيچه ها ظاهر مي شود. معمولا بدن به لرزش در آمده و موهاي بدن براي حفظ گرماي بدن در مقابل تهديد سرماي ناشي از انقباض رگهاي سطحي راست مي ايستد! تنفس عميق تر و تندتر مي شود تا اكسيژن كافي در دسترس بدن قرار گيرد. مردمك چشمها بازتر مي شود تا درك خطر بهتر انجام پذيرد! از كبد، قند به صورت گليكوژن آزاد مي شود تا انرژي لازم براي درگيري و دفاع بدن را فراهم آورد. يك نوع تركيب ويژه وارد خون مي شود تا انعقاد آن را هنگام زخمي شدن بدن سريعتر نمايد! در همين حال فعاليت شاخه پارا سمپاتيك براي هدر نرفتن انرژي متوقف مي شود.
مثلا هضم غذا صورت نمي گيرد. ترشح غدد بزاقي نيز كم شده و معمولا دهان خشك مي شود. به موازات آن شيره هاي معده نيز ترشح نمي شوند. ماهيچه هاي صاف آلت تناسلي منقبض شده و احساس دفع ادرار به بدن دست مي دهد كه در برخي موارد اين دفع صورت مي گيرد! اي بار كه ترسيديد، دقت كنيد ببينيد كدام يك از اين موارد ياد شده در بدن شما رخ مي دهد؟!
نویسنده: احمد مصدر / سایت علمی بیگ بنگ
اطلاعات بیشتر: Fear , asriran , huffingtonpost , kingofpoisons
اصول روانشناسی عمومی ، دکتر سیروس عظیمی ، نشر دهخدا، چاپ دوازدهم
اسرار مغز آدمي ، آيزاک آسيموف؛ ترجمه محمود بهزاد ، انتشار : تهران، ۱۳۷۲
ایول